Manuel Rohas*
I mbështetur te parmaku i krahut të djathë të anijes, marinari dukej sikur priste dikë. Në dorën e majtë kishte një pako me letra të bardha, të njollosura me yndyrë në vende të ndryshme. Në dorën tjetër mbante llullën.
Midis disa vagonëve u duk një djalosh i dobët, i cili u ndal një çast, shikoi nga deti dhe përsëri bëri përpara, duke ecur anës së molit me duart në xhepa si i hutuar apo duke u menduar.
Kur kaloi përballë anijes, marinari i bërtiti anglisht:
– I say, look here! (Ej, shiko!)
Djaloshi ngriti kokën dhe, pa u ndalur, u përgjigj në po atë gjuhë:
– Helloë! What? (Tjeta! Çfarë?)
– Are you hungry? (Ke uri?)
Djaloshi heshti për një çast të shkurtër, gjatë të cilit duket se u mendua dhe, pasi hodhi një hap më të vogël se të tjerët, gati të ndalonte, më në fund, iu drejtua marinarit me një buzëqeshje të trishtë:
– No, I am not hungry! Thank you, salibor. (Jo, nuk kam uri. Shumë faleminderit, marinar.)
– Very well. (Shumë mirë.)
Marinari e hoqi llullën nga goja, pështyu, e vendosi prapë midis buzëve dhe e hodhi vështrimin diku tjetër. Djaloshi, i turpëruar nga që pamja e tij zgjoi ndjenjë mëshire tek ai tjetri, e nxitoi hapin, si të kishte frikë se po pendohej për mohimin e urisë.
Një çast më pas një endacak hijerëndë, i veshur në atë mënyrë sa nuk kishte ku ta kapte qeni, me ca këpucë të mëdha copë-copë, me një mjekër të kuqe dhe me sytë e kaltër, kaloi përpara marinarit, i cili, pa i thënë asnjë fjalë përshëndetjeje, i bërtiti:
– Are you hungry?
Ende pa e mbaruar pyetjen ky, bjerraditi, duke e parë pakon që kishte marinari në dorë me sytë plot shkëlqim, iu përgjigj tërë nxitim:
– Yes, sir, I am very hungry! (Po, zotni, kam shumë uri.)
Marinari buzëqeshi dhe pakoja fluturoi në ajër e ra midis duarve lakmuese të të uriturit. Dhe ky, pa i thënë as “të faleminderit”, filloi të hapte pakon që ishte ende e ngrohtë. U ul në tokë dhe, duke fërkuar duart gjithë gëzim, po shikonte ç’kishte brenda. Një endacak porti mund të mos dijë anglisht, po nuk ia fal kurrë vetes po të mos i thotë dot dy fjalë atij që flet atë gjuhë, aq sa për të lypur diçka për të ngrënë.
Djaloshi që kaloi më përpara, u ndal pak më tutje dhe e pa të gjithë skenën.
Edhe kishte uri. Kishte plot tri ditë pa vënë gjë në gojë. Tri ditë të gjata. Por më shumë prej druajtjes dhe turpit se sa prej krenarisë, nuk donte të ndalonte përpara shkallëve të vaporëve gjatë orareve të ngrënies e të priste që marinarët bujarë t’i jepnin diçka nga gjella apo mishi që atyre u kishte tepruar. Këtë gjë nuk e bënte dot, nuk mund ta bënte kurrë. Edhe në rastet si ky që sapo treguam, kur dikush i ofronte diçka nga ushqimi i mbetur prej tij, ai, në mënyrë heroike, nuk e pranonte, edhe pse ndiente se kjo sjellje ia shtonte akoma urinë.
Kishte gjashtë ditë që endej rrugicave dhe moleve të atij porti. E kishte lënë aty një anije angleze e ardhur nga Punta Arenas, port në të cilin kishte braktisur një anije ku punonte si shërbëtor i kapitenit. Atje kishte ndenjur një muaj duke ndihmuar një peshkatar gaforresh austriak në punën e tij, pastaj ia kishte mbathur me të parën anije që shkonte drejt veriut, duke u fshehur në hambarët e saj. Të nesërmen, kur anija sapo kishte ngritur spirancën dhe qe nisur, e kishin zbuluar dhe e kishin futur të punonte në kaldajë. Në portin e parë të madh që ndali anija, e kishin zbritur dhe atje mbeti, si një mall pa zot e as adresë. Aty nuk njihte askënd, nuk kishte asnjë dyshkë në xhep dhe nuk dinte e as mundte të bënte asnjë punë e asnjë zanat. Derisa qëndroi anija atje, hante ndonjë gjë, pastaj mbeti me gisht në gojë. Qyteti i madh, përtej rrugicave plot me taverna dhe bujtina të varfra të zonës së portit, nuk e tërhiqte aspak, i dukej si një vend skllavërie, pa ajër, pa madhështinë e gjerë të detit, thua se atje, midis atyre mureve të larta dhe rrugëve të gjera, njerëzit jetonin dhe vdisnin të trullosur nga një punë e ankthshme.
Ishte i pushtuar nga lakmia për detin, i cili jetët më të thjeshta e më të qarta i përdredh si krahu i fuqishëm një thupër të hollë. Edhe pse ishte shumë i ri kishte bërë disa rrugë përgjatë brigjeve të Amerikës së Jugut, në anije të ndryshme, ku kishte kryer punë dhe shërbime të ndryshme, punë dhe shërbime që në tokë ndoshta nuk kishin kurrfarë kuptimi.
Aty endeshin një numër i madh njerëzish të papunë, shumica e tyre marinarë pa kontrata, si ai, të braktisur nga ndonjë anije ose të arratisur nga ndonjë delir; bredharakë të braktisur nga puna që dreqi e di me se mbaheshin, duke lypur apo duke vjedhur, duke i shkuar ditët siç shkohen tespihet e ndyra, duke pritur kushedi ç’ngjarje të papritur, ose duke mos pritur asgjë; individë të racave dhe popujve nga më ekzotikët e më të çuditshmit, edhe nga ata që nuk besohet nëse ekzistojnë vërtet apo nëse është parë ndonjë ekzemplar prej tyre.
*
Të nesërmen, i bindur se nuk do të rezistonte dot më, vendosi të bënte ç’të mundte për të siguruar pak ushqim.
Duke ecur në mol u gjend përpara një anijeje që kishte mbërritur atë një natë më parë dhe që ngarkonte grurë. Një radhë e gjatë burrash, duke mbajtur mbi supe thasë të rëndë, niseshin që nga vagonët, kalonin mbi një skelë dërrase dhe përfundonin te baxha e anijes ku dokerët u merrnin ngarkesën. Mbeti një çast duke i kundruar, derisa mori guximin për të biseduar me përgjegjësin, duke i ofruar atij krahët e veta. U pranua dhe plot guxim u fut në radhën e gjatë të hamejve.
Gjatë një pjese të ditës punoi mirë, por pastaj filluan t’i priteshin këmbët dhe ishte gati t’i binte të fikët nga lodhja dhe uria. Me thesin e rëndë në supe, kalonte mbi skelën prej dërrase dhe mezi arrinte te anija. Poshtë këmbëve të tij që i dridheshin ishte e çara e formuar nga brinja e anijes dhe ledhi i molit, nga ku dukej deti që llapashitej shurdhët, tërë njolla vaji dhe i mbuluar me lloj-lloj mbeturinash.
Kur erdhi dreka bënë një pushim të shkurtër. Ndërkohë që disa shkuan për të ngrënë diçka te një mensë e lirë aty pranë e të tjerët po hanin ç’kishin marrë me vete, ai u shtri përtokë të çlodhej, duke u munduar ta mposht urinë.
Kur mbaroi orari i punës, ai ishte plotësisht i shkrehur, i mbytur në djersë dhe i shterur deri në pikë të fundit. Ndërsa hamejtë e tjerë po iknin, ai u ul mbi disa qeska që të priste përgjegjësin. Kur iku edhe i fundit, i hutuar iu afrua përgjegjësit dhe, duke belbëzuar e pa i thënë se si e kishte hallin në të vërtetë, e pyeti nëse mund ta paguanin në çast për punën që kishte bërë apo nëse ishte e mundur t’i jepnin një paradhënie të vogël nga ajo që kishte fituar atë ditë.
Përgjegjësi i tha se kjo nuk mund të bëhej, pasi rregulli ishte që do të paguheshin kur të mbaronte krejt puna, se duhej të punonin edhe të nesërmen për ta ngarkuar plotësisht anijen. Pra u dashkej edhe një ditë! Ata nuk jepnin asnjë centao paradhënie.
– Por, nëse ti ke nevojë, unë mund të të jap hua nja dyzet centao… Kaq kam – i tha përgjegjësi.
E falënderoi me një buzëqeshje të ankthshme për nderin që donte t’i bënte dhe iku. Në atë kohë e mbërtheu një dëshpërim therës. Kishte uri, uri, uri! Një uri që e fshikullonte si një kamxhik. Gjithçka e shikonte përmes një mjegulle të kaltër dhe ecte duke u lëkundur si një i dehur. Megjithatë, nuk mundte as të bërtiste, as të ankohej; vuajtja e tij ishte e errët dhe sfilitëse; nuk ishte dhimbje, por një angështi e shurdhët, një agoni e vërtetë; i dukej sikur po e shtypte një peshë e rëndë. Befas ndjeu një djegie në stomak dhe u ndal. Mezi mbahej në këmbë duke u përkulur e duke u palosur forcërisht, derisa mendoi se do të binte në tokë. Në ato çaste iu bë sikur u hap një dritare përpara tij dhe pa shtëpinë e tij, pa gjithë peizazhin e njohur, pa fytyrën e nënës dhe të vëllezërve… dhe gjithçka që ai donte e dëshironte u duk e u zhduk përpara syve të tij të mbyllur nga lodhja… Pastaj, pak nga pak, të fikëtit i kaloi dhe, ndërsa ngrihej, djegia në stomak po i ftohej dalëngadalë. Më në fund, u ngrit duke marrë frymë thellë. Një orë më vonë do të binte prapë në tokë.
Nxitoi hapat si të donte t’i shpëtonte vilanisë. Ndërkohë që ecte, vendosi se diku do të hante diçka, pa paguar. Pra ishte i gatshëm t’i duronte të gjitha: le ta turpëronin, le ta rrihnin, le ta fusnin në burg, t’i bënin ç’të donin; vetëm të hante diçka, të hante, të hante. Një qind herë e përsëriti me mend këtë fjalë: të ha, të ha, të ha; derisa kjo fjalë e humbi kuptimin, duke i lënë një gjurmë zbrazëtie të nxehtë në kokë.
Vendosi të mos të zmbrapsej më; do t’i thoshte të zotit të lokalit: “Zotni, kam uri, uri, uri, por nuk kam të të paguaj… Bëmë çfarë të duash”.
Mbërriti deri te rrugët e para të qytetit dhe në një prej tyre gjeti një bar-bufe ku shërbehej qumësht. Ishte një lokal shumë i thjeshtë dhe i pastër plot me tavolina me syprinë mermeri. Pas banakut qëndronte në këmbë një zonjë me flokë të verdhë dhe me përparëse borë të bardhë.
Ia vuri syrin atij lokali. Në rrugë kishte pak lëvizje. Ai mund të kishte kërkuar diçka për të ngrënë edhe në gjellëtoret e lira që ndodheshin pranë molit, por ato ishin plot me njerëz që luanin dhe pinin e nuk i vente mbarë.
Në lokalin e qumështit ndodhej vetëm një klient. Ishte një plak me syze, i cili me hundën futur midis fletëve të një gazete, lexonte diçka, duke mos lëvizur fare, si të ishte ngjitur pas karriges. Mbi tavolinë kishte një gotë me qumësht të pirë përgjysmë. Duke pritur që të ikte plaku, po vinte vërdallë në trotuar. Ndërkaq, ndiente se pak nga pak po i fillonte në stomak djegia e mëparshme dhe priti pesë, dhjetë, deri pesëmbëdhjetë minuta. I dërrmuar u ul diku në një qosh nga ku mund t’i lëshonte plakut ca vështrime që ngjanin si gjuajtje me gurë.
Ç’dreq lexonte me aq vëmendje?! Arriti ta imagjinonte sikur ishte një armik i tij, i cili, duke ia kuptuar qëllimin, paskësh vendosur ta pengonte. Për një moment pati dëshirë të hynte brenda dhe t’i thoshte plakut diçka të rëndë që ta detyronte të dilte andej, ndonjë fjalë harbute apo t’ia thoshte se nuk paskej të drejtë të qëndronte aty një orë pa lëvizur nga vendi, duke lexuar, për një shpenzim aq të vogël.
Më në fund, klienti mbaroi leximin e tij, ose të paktën e la me aq. E piu atë që i kishte mbetur në gotë, u ngrit qetë-qetë, pagoi dhe u drejtua nga dera. Doli. Ishte një plak i kërrusur, me pamje marangozi apo lustruesi mobiliesh.
Me të dalë në rrugë, vuri syzet, futi përsëri hundën midis fletëve të gazetës dhe iku duke u çapitur ngadalë e duke u ndalur pas çdo dhjetë hapave për të lexuar me më shumë kujdes.
Djaloshi priti të largohej plaku dhe hyri. Për një moment ndali tej derës, i pavendosur se ku të ulej; më në fund zgjodhi një tavolinë dhe u drejtua për tek ajo; por në mes të rrugës, i penduar, bëri pas dhe, pasi u pengua në një karrige, zuri vend në një qosh.
Zonja e lokalit shkoi atje, i dha një të pastruar me leckë tavolinës dhe me një zë të butë, në të cilin dallohej një theks i veçantë spanjoll, e pyeti:
– Ç’doni t’ju sjell?
Pa e parë iu përgjigj.
– Një gotë qumësht.
– Të madhe?
– Po, të madhe.
– Vetëm kaq?
– Ka biskota?
– Jo. Çokollata.
– Mirë, çokollata.
Kur zonja u kthye për të ikur, ai i bëri duart grusht dhe i shtrëngoi mbi gjunjë, si ata që mërdhijnë dhe shkojnë të pijnë diçka të ngrohtë. Zonja u kthye dhe vendosi mbi tavolinë një gotë të madhe me qumësht dhe një pjatëz plot me çokollata pastaj u drejtua përsëri te vendi i vet në banak. Hovi i parë i djaloshit ishte të pinte një gllënjkë qumësht e pastaj të hante një kafshitë çokollatë, por aty për aty u tërhoq; ndjeu se sytë e gruas po e shikonin me kureshtje. Nuk guxoi t’i ngrinte sytë e ta shikonte atë; i dukej se po ta bënte, ajo do të dallonte gjendjen shpirtërore të tij, madje edhe qëllimin e tij të turpshëm, dhe atëherë nuk i mbetej gjë veç të ngrihej e të ikte, pa i prekur ato që kishte kërkuar.
Ngadalë, mori një çokollatë, e futi në qumësht dhe e kafshoi, gjerbi edhe një gllënjkë qumësht dhe ndjeu se djegia që i qe ndezur në stomak u shua e u zhbë. Por, aty për aty, gjendja e tij e dëshpëruar i shkaktoi një shtrëngim, diçka si lëmsh të nxehtë, që iu ngjit prej zemre dhe iu bë xhungë në fyt; e kuptoi se po ngashërehej e do t’ia plaste të qarit me rëngë, dhe, megjithëse e ndiente që zonja po e shikonte, nuk mundi dot ta kapërdinte atë komb përvëlues në fyt që e shtrëngonte çdo çast e më shumë. I bëri ballë, dhe, duke rezistuar, hëngri shpejt e shpejt, i trembur se të qarit do ta pengonte të hante. Sa mbaroi së ngrëni ç’kishte përpara, sytë iu mjegulluan dhe ndjeu se diçka e nxehtë i rrodhi përgjatë hundës dhe ra në gotë. Një ngashërim e papërballueshme e shkundi të tërin nga koka te këmbët.
E vuri kokën midis duarve dhe ia plasi vajit për disa çaste. Qante me ngashërime, me zemërim, me dëshirën për të qarë, si nuk kishte qarë kurrë më.
*
I përkulur mbi tavolinë, vazhdonte të qante, kur ndjeu një dorë që i përkëdhelte kokën e lodhur dhe një zë gruaje, me theks të ëmbël spanjoll, që i thoshte:
– Qaj, bir, qaj…
Një valë e re vaji i rrëmbushi sytë dhe qau përsëri me rëngë, si në fillim, veç tani jo më me angështi, por me një farë gëzimi, sepse ndjente se një freski po i depërtonte, duke e çliruar prej atij kombi të nxehtë që e pati mbërthyer për gryke. Ndërkohë që qante, duke pandehur se jeta dhe ndjenjat e tij po pastroheshin si një gotë poshtë rrjedhës së ujit, kujtonte me qartësi dhe vendosmëri ditët e shkuara.
Pasi kaloi shkulmi i të qarit dhe pasi fshiu sytë e fytyrën me shaminë e vet, u qetësua. Ngriti kokën dhe pa nga zonja, por ajo nuk po e shikonte mé tani, ajo shikonte nga rruga, në një pikë të largët, dhe fytyra e saj ishte e trishtuar e plot dhimbje. Ndërkaq, ai vuri re se mbi tavolinë kishte një gotë tjetër plot me qumësht dhe një tjetër pjatë plot me çokollata. Hëngri ngadalë, pa menduar për asgjë, sikur të mos kishte ndodhur kurrgjë, sikur të ishte në shtëpinë e tij dhe sikur ajo zonjë që rrinte pas banakut të ishte nëna e tij.
Kur mbaroi, qe errur dhe lokalin e ndriçonte një llambë elektrike. Qëndroi një çast duke u menduar se çfarë do t’i thoshte zonjës kur do ta përshëndeste, por nuk po i erdhi në mendje asgjë që t’i dukej e përshtatshme.
Më në fund, u ngrit dhe i tha thjesht:
– Shumë faleminderit, zonjë; mirupafshim…
– Mirupafshim, bir… – iu përgjigj ajo.
Doli. Era që vinte nga deti ia freskoi fytyrën ende të nxehtë nga të qarët. Eci për pak çaste pa drejtim, pastaj mori rrugën që të çonte te moli. Nata ishte shumë e bukur dhe yje të mëdhenj ndriçonin në qiellin veror.
Nuk i dilte nga mendja zonja flokëverdhë që ishte sjellë me aq shpirtmadhësi. Mendoi se, në të parën mundësi, do t’ia shpërblente në mënyrën më të denjë; por këto mendime mirënjohjeje erdhën e u davaritën bashkë me zjarrminë e fytyrës së tij, derisa nuk mbeti asnjë, dhe pastaj, menjëherë, u kthye e u zhyt në kujtimet e jetës së tij të kaluar.
Befas, i habitur me veten, filloi të këndonte me zë të ulët. Ecte i gëzuar duke shkelur fort dhe me vendosmëri.
Mbërriti në breg të detit dhe po endej kot sa andej këtej, i lehtësuar dhe duke u ndier i rigjallëruar, sikur forcat e tij të brendshme, para se të davariteshin, qenkëshin bashkuar e çimentuar në mënyrë solide.
Pastaj, lodhja nga puna filloi t’i ngjitej prej këmbëve lehtë-lehtë e miza-miza dhe u ul mbi një dëng me qeska.
Shikoi detin. Dritat e molit dhe ato të anijeve shtriheshin e lëkundeshin mbi sipërfaqen e ujit si shtresë e kuqërreme dhe e praruar, duke u dridhur butësisht. U shtri në kurriz, duke vrojtuar qiellin për çaste të gjata. Nuk kishte dëshirë të mendonte, as të këndonte e as të fliste. Donte të jetonte, asgjë më.
Derisa e zuri gjumi me fytyrën të kthyer nga deti.
*Përktheu nga origjinali Bajram Karabolli
http://www.balkanweb.com/gazetav5/artikull.php?id=118656
Per”Alba – Dansk” Shkodrani
Leave a Reply