Mbi 500 njerëz në ditë po sëmuren nga virozat gripale të kësaj vjeshte, e kjo shifër është vetëm në Tiranë. Pak a shumë të gjithë duam të dimë më shumë për të, si shfaqet, cilat janë simptomat dhe si mund ta parandalojmë. Të gjithë njerëzit, fëmijë apo të rritur qofshin, sapo ndjejnë shqetësimet e para, apo preken nga ndonjë sëmundje i drejtohen mjekut. Dhe ky është vërtet veprimi i duhur për të mos u rrezikuar nga sëmundjet e ndryshme që i kanosen organizmit të njeriut. Por sa të sigurt jemi ne nëse janë pikërisht këto barnat e duhura për kurimin e sëmundjes? A ekzistojnë vaksinat e efektshme kundër pandemive të ndryshe dhe viruseve gripale? Pjesa më e madhe e gjendjeve virale transmetohen në shtëpi, ose nëpër shkolla dhe të rriturit që janë në kontakt të vazhdueshëm me fëmijët janë më në rrezik. Përgjatë tre shekujve më të fundit, bota është ballafaquar me një virus të ri gripi epidemik, çdo 30 ose 40 vjet. Para se të zbulohej vaksina e duhur, miliona njerëz kanë gjetur vdekjen kur janë prekur nga këto viruse fillimisht të panjohura. Në këtë suplement “Tirana Observer” sjell gjithçka mbi sëmundjen virale që prek më tepër në stinën e ftohtë. Një speciale ku do të njiheni në një vështrim të përgjithshëm rastet e epidemive më të mëdha gripale që nga ato më të hershmet e deri në shekullin e 21-të, dhe vaksinat e prodhuara për t’i luftuar ato, të publikuara nga revista e famshme amerikane “Newsweek”. Në suplementin e fundjavës, do të njihni një nga problemet më kryesore me të cilat po përballet sot mjekësia dhe gjithë njerëzit e botës. Një speciale mbi gripin, simptomat më të cilat ai shfaqet, vaksinat që e luftojnë atë, dieta e duhur ushqimore dhe këshillat për ta kuruar gripin.
Përgjatë tre shekujve më të fundit, bota është ballafaquar me një virus të ri gripi epidemik, çdo 30 ose 40 vjet. Para se të zbulohej vaksina e duhur, miliona njerëz kanë gjetur vdekjen kur janë prekur nga këto viruse fillimisht të panjohura. Në vitin 1918, një epidemi e shfaqur nga Spanja dhe më pas e përhapur në vende të ndryshme shkaktoi vdekjen e rreth 50 milionë njerëzve, më tepër sesa kishin vdekur gjatë Luftës së Parë Botërore. Vaksina kundër këtij virusi u zhvillua në SHBA në vitin 1944, por vazhdimisht gripi bëhej rezistent pasi virusi pësonte mutacione, dhe trupi i njeriut nuk mund të krijonte imunitet ndaj tij, kështu që shkencëtarët duhet të ishin vazhdimisht në kërkim të një vaksine të re. Një vështrim i përgjithshëm të rasteve të epidemive gripale që nga rastet më të hershme e deri në shekullin e 21-të, dhe vaksinat e prodhuara për t’i luftuar ato paraqiten në një material nga “Newsweek”. Dhe sipas disa shkencëtarëve, vetëm thithja e 10 grimcave të tilla mund ta bëjnë personin të ndjehet i sëmurë. Sa më të vogla të jenë këto grimca aq më lehtë thithen nga organizmi nëpërmjet frymëmarrjes. Grimcat më të mëdha të virusit të gripit zënë vend në sipërfaqe dhe marrja e gripit nëpërmjet grimcave të tilla është më i vështirë, vetëm në se personi i prek ato me dorë dhe dora e palarë bie në kontakt me gojën ose hundën. Megjithatë, virusi i gripit mund të mbijetojë në sipërfaqe deri në 48 orë. Kur gripi fillon, virusi i tij përhapet dhe është vështirë të ndalet. Shumë kompani farmaceutike nuk e prodhojnë vaksinën, për shkak se çdo dimër virusi i gripit ndryshon, kështu që dozat e papërdorura duhen hedhur. Gripi i derrit i përhapur kohët e fundit ka përhapur panik, por po punohet për të prodhuar vaksinën për ta luftuar atë.
1
Përhapja e viruseve gripale
Hipokriti (460-370 para Krishtit), fizikani i njohur grek, gjithmonë i referuar si “babai i mjekësisë”, në shkrimet e tij herë pas here përshkruante simptomat e gripit, por deri më atëherë nuk ishte shfaqur ndonjë epidemi gripi. Rasti i parë i dokumentuar njihet në vitin 1580 gjatë mbretërimit të King Philip II në Spanjë. Shkencëtarët besojnë se ushtria e mbretit Philip II ishte shumë e përgjegjshme për përhapjen e virusit të gripit në pjesën tjetër të Evropës.
2
Epidemia e vitit 1700
Në vitin 1700, bota u përfshi nga një tjetër virus epidemik gripi, si një nga epidemitë më të vështira. Edhe pse doktorët përpiqeshin të bënin të pamundurën për të shpëtuar pacientët e tyre, pasi pjesa më e madhe e tyre ishin të shtruar në spitalet e ndërtuara në shekullin e 18-të, ata nuk arrin të kuptonin avancimin e gripit. Për disa kohë u mendua se ky virus përhapej edhe nëpërmjet marrëdhënieve seksuale, çka mund të justifikonte vështirësinë që ky lloj gripi të kurohej me medikamentet e deriatëhershme.
3
Epidemia gripale në Rusi
Përhapja e viruseve vazhdoi edhe përgjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë, si pasojë e zhvillimit të mëtejshëm të qyteteve dhe lëvizjeve të popullatës brenda një shteti apo edhe nga një vend në tjetrin. Një epidemi e shpërthyer në vitin 1837, ishte kaq e rëndë saqë preku në tërësi foshnjat dhe moshat e thyera, dhe si pasojë lindjet në Berlin shënuan rënie, dhe të gjitha bizneset publike në Barcelonë u bllokuan. Për të përballuar situatën u ndërtuan spitale me tenda në vitin 1890, sidomos gjatë epidemisë gripale në Rusi, e cila u mëndua se erdhi nga Kina Jugperëndimore në Evrope dhe më pas nga Rusia në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
4
Epidemia në Luftën e Dytë Botërore
Në vitin 1918 pjesa më e madhe e botës u prek nga një epidemi e madhe gripale, e cila njihet se epidemia më shkatërruese gripale në historinë e njerëzimit. Në të gjithë botën e vu në rrezik jeta e 50 milionë njerëzve, nga ku 8 milionë prej tyre vetëm në Spanjë, një shifër kjo që bëri që kësaj epidemie t’i referoheshin si gripi “spanjoll”. Sa për krahasim, 19 milionë njerëz vdiqën gjatë gjithë Luftës së Parë Botërore. I njohur në këtë periudhë u bë spitali pranë Fort Riley, në Kanada, ku virusi u vëzhgua për herë të parë.
5
Masat mbrojtëse
Policia e Seattle, në SHBA, u pajis me maska mbrojtëse në fytyrë, përgjatë gjithë epidemisë gripale të vitit 1918.
6
Shkatërrimet e gripit “spanjoll”
Pavarësisht nga këto shkatërrime, gripi “spanjoll” u shkatërrua duke lënë pas sigurisht kujtime të dhimbshme dhe vështirësi ekonomike, mbase edhe pse erdhi fill pas Luftës së Parë Botërore. Si çdo gjë që lë gjurmë në historinë e njerëzimit, edhe kjo situatë u përfshi në krijimet letrare të asaj kohë, di dhe të kartonët e animuara, siç ishin vizatimet e Charles Dana Gibson.
7
Izolimi i viruseve gripale
Më kalimin e kohës, shkencëtarët mësuan shumë më tepër rreth viruseve gripale, mënyrës së përhapjes dhe luftimin e tyre. Kështu u kryen zbulime të ndryshme sesi këto viruse të izoloheshin dhe të kultivoheshin në laboratorë, për të prodhuar më pas vaksinat. Por disa porcione të realizuara nuk ishin ende efektive për të luftuar viruset e gripit. Në vitin 1941 një shkollë infermieresh në Buckinghamshire, Angli, gjatë Luftës së Dytë Botërore, u larguan në mënyrë që të shmangnin përhapjen e viruseve gripale.
8
Viruset e shfaqura në Azi
Shkencëtarët përdoren një teknikë me anë të së cilës zhvillonin viruse aziatike si viruse gripi të vezët e pulës. Më vonë, ky virus i dobësuar do të injektohej te njerëzit si vaksinë. Në vitin 2004, revista “Shkenca” publikoi një artikull ku tregonte se ky kërkim do të bazohej edhe në krahasimin e viruseve të dy epidemive më të njohura asaj spanjolle, ku virusi ishte marrë nga mushkëritë, e një gruaje që vdiq si pasojë e tij, dhe mostrave të virusit të marrë ushtarët amerikanë gjatë Luftës së Parë Botërore, që vdiqën gjatë epidemisë. Pasi u analizuan këto gjene virale, u gjykua mënyra sesi sëmundja arrinte të përhapej aq shpejt dhe në mënyrë shkatërruese, dhe përdorën virusin e dobësuar për të prodhuar vaksina të reja.
9
Nevojat për vaksina
Vitin 1957 njihet si mësymja e epidemisë gripale aziatike. Gjatë përhapjes së këtij virusi, shkencëtarët e quajtën atë si lehtësisht të identifikueshëm, zyrtarët në fushën e shëndetësisë ishin në gjendje të përgjigjeshin shpejt dhe të prodhonin sasinë e nevojshme të vaksinave të dobishme. Por përsëri, shifra globale e personave që gjetën vdekjen nga ky virus shënoi 2 milionë. Në Danimarkë, pacientët e prekur nga epidemia u vendosën përkohësisht në palestra të modifikuara si spitale për arsye të situatës emergjente.
10
Kur shkenca krijoi mundësinë e vaksinimit, e gjithë bota duhej t’i nënshtrohej asaj për të mos krijuar rrezik për ndonjë epidemi tjetër. Kështu në vitin 1963 balerinat e teatrit Windmill në Londër, u publikuan gjatë vaksinimit si reklamim për vaksinimin e popullatës.
11
Në vitin 1969, gripi që përfshiu Hong Kongun, u regjistrua si rekordi më i fundit i epidemive gripale, që vrau rreth 34 mijë persona. Londra për të zotëruar situatën, trajnoi infermiere vullnetare për të rritur numrin e personave që do të kujdeseshin për të sëmurët nga virusi i gripit. Pothuajse të gjithë zyrtarët dhe punonjësit përdornin maska mbrojtëse për të shmangur viruset që qarkullonin.
12
Gripi i derrit i përhapur nga ushtarët e Fort Dix, në New York, në vitin 1976, shkaktoi një të vdekur. Zyrtarët e shëndetësisë u alarmuan nga kjo pasi mund të shoqërohej nga raste të tjera, sepse u duk si një rishfaqje e gripit spanjoll. Por virusi qarkulloi tek derrat Amerikanë, dhe u mund të zhvillohej një vaksinë e re ku një e katërta e popullsisë amerikane iu nënshtrua. Rreth 25 persona gjetën vdekjen si pasojë e komplikacioneve nga vaksina, por ishte një personi që vdiq nga virusi i gripit të derrit.
13
Një tjetër kapitull të epidemive gripale përbën përhapja e virusit H5N1 të njohur si gripi i shpendëve. Ky virus fillimisht u cilësua i tillë pasi rrallë herë mund të prekte njerëzit. Por në vitin 1997 u shënua rekordi i thyerjes së këtij mendimi kur gripi i shpendëve vrau 19 njerëz, një pjesë e të cilëve ishin në kontakt direkt me shpendët e infektuara.
14
Në vitin 2003, virusi i gripit të shpendëve u identifikua në fermat e Koresë së Jugut. Qeveria e vendit e mori në mënyrë aspak serioze shfarosjen e miliona zogjve, pulave dhe rosave si pasojë e përhapjes së virusit në të gjithë vendin. Ushtarët e vendit dhe personeli i veterinerëve groposën më miliona shpendë të ngordhur për të shfarosur virusin.
15
Rreth 400 raste të infeksioneve të gripit të shpendëve u raportuan në vitin 2003. Vietnami ishte fillimisht vendi ku u regjistruan rastet më të larta. Secila nga 64 provincat raportoi rastet e shfaqura gjatë vitit 2004, dhe miliona shpendë të ngordhura si pasojë e virusit. Përgjithësisht në vendet aziatike, gripi i shpendëve ishte po aq i frikshëm sa HIV/AIDS, dhe shumë njerëz refuzojnë mishin e shpendëve apo kontaktin me to.
16
Rishfaqet gripi i derrit
Një virus i rrallë i gripit të derrave shkakton panik në Meksikë e Shtetet e Bashkuara. Virusi transmetohet nga njeriu tek njeriu, ndërkohë që Organizata Botërore e Shëndetësisë shpreh shqetësimin se mund të shkaktohet ndonjë pandemi. Virusi i cili është përhapur fillimisht në Meksikë e më pas në SHBA, dhe është një përzierje virusesh që zakonisht shfaqen tek derrat, zogjtë dhe njeriu. Virusi është i tipit të viruseve gripale A, dhe mban përshkrimin H1N1. Ai përmban ADN tipike të viruseve aviane (të pulave), njerëzore dhe të derrit, me elementë nga viruset evropiane dhe aziatike të derrit.
Si të luftojmë viruset në stinën e teshtimave
Dimri është stina që na bën më të predispozuar për t‘u sëmurur. Qytetet si Tirana, me dendësi të madhe të popullsisë, janë vendi ideal për zhvillimin e viruseve gripalë që hidhen sa nga një kontinent në tjetrin në kërkim të të ftohtit dhe viktimave të radhës. Një person i rritur zakonisht mund të marrë 2 deri në 5 të ftohura në vit, ndërsa ata që vuajnë më shumë janë fëmijët që shkojnë në shkollë, të cilët jo rrallë mund të sëmuren nga gjendje të ndryshme gripale edhe 10 herë brenda vitit.
Kjo kategori njerëzish, për shkak të moshës, ka një sistem imunitar të lëkundur dhe ende të brishtë, duke u shndërruar kështu në një rezervuar të madh infeksioni. Pjesa më e madhe e gjendjeve virale transmetohen në shtëpi, ose nëpër shkolla dhe të rriturit që janë në kontakt të vazhdueshëm me fëmijët janë më në rrezik.
Puthja “ok”, por lani duart
Me kalimin e moshës, çdokush mëson se si të marrë masa mbrojtëse ndaj të ftohtit, apo viruseve të ndryshme gripale të stinës. Një nga këto masa mbrojtëse është larja e vazhdueshme dhe e shpeshtë e duarve dhe mbi të gjitha mosprekja e hundës, sidomos në publik. Kjo, sepse gishtat mund të ndoten lehtësisht nga viruset dhe t‘i transmetojnë ato po lehtësisht nga një person te tjetri. Kur sapo ke marrë në duar ndonjë virus dhe prek hundën, atëherë nis infektimi që kalon shumë shpejt edhe në zonën e syve. Larja e herëpashershme e duarve mund të shmangë deri në një shkallë të caktuar përhapjen e viruseve brenda familjes. Shpesh mendojmë që në raste të tilla nuk mund t‘i puthim njerëzit e dashur. Në fakt të puthësh nuk ka asgjë të keqe, vetëm se menjëherë më pas duhen larë duart. Virusi “udhëton” në rrugët e frymëmarrjes dhe vendoset në fund të grykës. Vetëm nëse keni një kollë të keqe dhe mukoza atëherë mund të ekzistojë rreziku i transmetimit të virusit përmes puthjes. Viruset e të ftohtit përhapen shumë edhe përmes teshtimave, ndaj kujdes edhe me to.
Viruset e të ftohtit janë të vështirë që të transmetohen
Viruset e të ftohtit nuk janë shumë ngjitës. Në eksperimentet që janë bërë në kushte laboratorike me individë të shëndetshëm, që i janë nënshtruar një ambienti të infektuar, është vënë re se nuk është edhe aq e lehtë të transmetosh një virus nga një person te një tjetër. Një person është i ndjeshëm dhe i gatshëm për të marrë virusin kur i shfaqen teshtimat e para, rrjedhja e hundëve, apo kolla. Virusi shumëfishohet në qelizat e mukozës së hundës dhe del jashtë përmes teshtimave, apo të folurës.
Disa persona janë më të ndjeshëm se të tjerët ndaj viruseve
Të gjithë njohim njerëz të cilët sëmuren shumë rrallë, ose asnjëherë, që e kalojnë stinën e ftohtë pa pasur problemet që ka zakonisht pjesa më e madhe e popullatës. Këta njerëz nuk është se nuk e marrin infeksionin, por çështja është se nuk i kanë simptomat e njohura. Këta persona përbëjnë një rast shumë interesant studimi. Në sistemin tonë imunitar ka shumë të panjohura dhe ndër to mund të jenë edhe ato që kanë të bëjnë me aftësinë e disave për të mos u sëmurur, sikurse edhe me gatishmërinë e të tjerëve për të pritur me krahë hapur çdo infeksion. Një pjesë e madhe e infeksioneve virale nuk prodhon sëmundje. Ky quhet edhe koncepti ajsberg i infeksionit. Ato nuk shfaqin simptoma dhe kalojnë pa u vënë re. Zbulimi i shkaqeve të reagimeve të ndryshme ndaj infeksioneve është një fushë shumë interesante e gjenetikës që po lëvrohet dhe ende nuk ka përgjigje për shumë pika të mbetura enigmë.
Burrat dhe gratë, reagime të ndryshme ndaj të ftohtit
Në fakt, nuk ka ndonjë provë konkrete dhe të saktë që të nxjerrë në pah ndonjë ndryshueshmëri të madhe mes sekseve në mënyrën e marrjes së viruseve, ose për sa i përket reagimit ndaj infeksioneve. Por është fakt se sistemet imune janë të ndryshme. Ai i grave është më i fortë, sepse një gruaje i duhet mbështetje shtesë për të përballuar shtatzëninë, pra rritjen e një krijese të vogël brenda saj. Kjo mund t‘i bëjë sistemet imunitare të femrave më tolerante.
Stresi mund të shkaktojë gjendje gripale
Presioni i jetës së përditshme mund të të bëjë më të ndjeshëm ndaj infeksioneve. Eksperimente të kryer te vullnetarë të ndryshëm tregojnë se ata që kanë pasur probleme në shtëpi, ose zyrë, apo në jetën e tyre janë më të prirur që të sëmuren me viroza të ndryshme gjatë stinës së ftohtë. Stresi lidhet shumë me rezistencën e përgjithshme trupore ndaj infeksionit. Sigurisht që nuk dihet ende mekanizmi që e shkakton këtë gjë, por mendohet se ka një rritje të hormonit të kortikosteroideve, që njihen për ulje të rezistencës. Shtimi i stresit në jetën moderne mund të jetë një nga shkaqet kryesore të uljes së rezistencës dhe përhapjes së kollajtë të infeksioneve virale e gripale në qytetet me popullatë të dendur.
Gripi është më i shpeshtë në dimër
Sapo moti ftohet vijnë edhe shenjat e para të gjendjeve gripale. Ne vishemi trashë për të mbrojtur trupin nga temperaturat e ulëta, por nuk mund të arrijmë të mbrojmë temperaturën brenda hundës. Hunda thahet në temperatura të ulëta, apo në ajrin e kondicionuar dhe në këto rrethana viruset nisin të riprodhohen me shpejtësi. Sipas një studimi të fundit, del se individët që qëndrojnë për një kohë më të gjatë në të ftohtë janë shumë më të prirur të sëmuren se ata që e shmangin një qëndrim të tillë. Gjatë këtyre ditëve duhet të përdorim shallet që të na mbulojnë gojën dhe hundën për të krijuar një mikroklimë të ngrohtë.
Ekzistojnë 200 viruse që shkaktojnë të ftohtët
Kur mendoni që po ia hidhni gripit mos u gëzoni shumë, sepse një tjetër mund t‘ju godasë sakaq. Shkaku për këtë është lloji i virusit. Antitrupat që zhvillon organizmi kundër të ftohtit të parë nuk mund të të mbrojnë nga një virus i një lloji tjetër. Gjatë dimrit qarkullojnë shumë lloje virusesh, mjaftueshëm për të të mbajtur mbërthyer të gjitha ditët e vitit. E ndërsa ata janë të llojeve të ndryshme simptomat i kanë thuajse të njëjta dhe ne shpesh kujtojmë se na është rikthyer të ftohtët e jo se kemi marrë një virus tjetër
Të ftohtët dhe humbja e oreksit
Zakonisht, çdo lloj sëmundjeje shoqërohet me ikje të oreksit. Pjesa më e madhe e gjendjeve gripale nuk shoqërohen me ethe. Humbjen e oreksit e nxit prodhimi i disa hormoneve nga qelizat e bardha të gjakut, të quajtura Cytokines që luftojnë infeksionin dhe shkaktojnë ethe, lodhje dhe humbje oreksi. Në përgjithësi, viruset e zakonshme të të ftohtit nuk shkaktojnë një kundërpërgjigje nga qelizat e bardha, por infeksionet e rënda mund ta bëjnë, si për shembull gripi dhe kjo shkakton edhe humbje të oreksit.
Shkaku i simptomave të të ftohtit
Në hundët e njerëzve ka disa sekrecione hundore që shkaktohen nga të ftohtët. Simptomat e të ftohtit: teshtitjet, kolla, rrjedhja e hundës, apo bllokimi i saj shkaktohen nga një kompleks kimikatesh që vihen në punë nga sistemi ynë imunitar, të cilat veprojnë në enët e gjakut, gjëndrat dhe receptorët nervorë. Ato janë pjesë e kundërpërgjigjes inflamatore ndaj infeksionit. Brandykina, një peptid, është një nga këto kimikate dhe është propozuar që të luajë një rol dominant në situatat e të ftohtit.
Shpresa për shërim
Ka pasur gjithmonë shumë interes në gjetjen e medikamenteve që do të mund të frenonin të ftohtin, të paktën pjesërisht, por deri tani askush nuk ka dalë me ndonjë gjetje të duhur. E vetmja këshillë është të ruhesh sa më shumë dhe të konsumosh në periudhat e krizës sa më tepër agrume. Kryesisht përdorimi i vitaminës C mendohet se është parandalues.
Faktorët ndikues në shfaqjen e virozave dhe infeksioneve
Me ardhjen e stinës së dimrit shtohet rreziku për të kaluar probleme shëndetësore me aparatin e rrugëve të frymëmarrjes. Jo gjithmonë simptomat e shfaqura tregojnë për një epidemi gripi. Ato mund të shfaqen si viroza, pra sëmundje stinore, ku simptomat e shfaqura janë të ngjashme me ato gripale. Kjo periudhë është problematike, sidomos për të prekurit nga bronkiti akut dhe ai kronik. Për shkak të lagështirës së përqendruar në ajër dhe temperaturave të ulëta mbartësit e kësaj patologjie mund të shfaqin komplikacione. Diagnoza e bronkitit akut është një nga diagnozat më të shpeshta te mjeku i përgjithshëm edhe pse diagnoza dhe patofiziologjia e bronkitit akut janë shumë të paqarta. Diagnoza më e mirë do të ishte ndezje akute e traktit të frymëmarrjes, sepse rregullisht përveç bronkeve, janë të prekura edhe pjesë të tjera të traktit të frymëmarrjes. Pasi pacienti dallon simptomat e para e rëndësishme është që të bëjë një kontroll te mjeku i familjes. Po ashtu rekomandohet të mos pini duhan, sepse është ndër faktorët kryesorë në shfaqjen e këtyre problemeve. Bronkiti kronik nuk është plotësisht i kurueshëm. Me trajtimet që mund të bëhen, kjo sëmundje vetëm mund të përmirësohet.
Simptomat tipike me të cilat shfaqet viroza gripale
– Kollë e fortë
– Bllokim hundësh
– Sekrecione nga hunda
– Dhembje në kraharor
– Dobësi e përgjithshme trupore, debulesë
– Mungesë oreksi
– Dhembje koke
– Dhembje muskujsh dhe kockash
– Temperaturë jo e lartë
Virozat gripale në vendin tonë
Stina e dimrit edhe në vendin tonë shoqërohet me shfaqjen e virozave gripale apo sëmundjeve të tjera të aparatit të frymëmarrjes. Në qendrat shëndetësore janë paraqitur mbi 13 000 raste me këto probleme e infeksione, të cilat specialistët e Institutit të Shëndetit Publik nuk janë të sigurt nëse është grip. Janë disa forma të shfaqjes së virozave duke u shoqëruar me simptoma që paraqesin ndryshime, edhe pse jo fort të dukshme. Për këtë, specialistët po analizojnë këto viroza për të gjetur faktorët ndikues dhe viruset që i shkaktojnë. Një formë e virozës shfaqet me kollë të vazhdueshme, një formë tjetër me temperaturë të lartë. Edhe pse moshat më të prekura mbeten fëmijët dhe të moshuarit, nëse kjo virozë është grip, atëherë numri i të prekurve do të jetë edhe më i lartë.
Trashëgimia faktor ndikues tek sëmundja
Trashëgimia njihet si një ndër faktorët ndikues për shfaqjen e bronkitit kronik. Veçse jo domosdoshmërisht trashëgohet te fëmijët apo te të afërmit e tjerë të pacientit me këtë sëmundje. Ai shfaqet vetëm nëse gjen terren të përshtatshëm për të shpërthyer, pra nëse te një person, përveç bazës gjenetike, ekzistojnë apo ndërhyjnë dhe faktorë të tjerë rreziku. Personat që punojnë në ambiente me pluhur si minierat, fabrikat tekstilet apo me lëndë kimike, e transmetojnë sëmundjen edhe tek fëmijët, apo personat e afërt. Bronkiti kronik vitet e fundit është bërë një patologji mjaft e përhapur. Këtu natyrisht që ka ndikuar rritja e nivelit të ndotjes së ajrit, problemet në infrastrukturën urbane, kushtet e ulëta teknike në ndërtim, etj.
Ndikimi i të ftohtit dhe luhatjes së temperaturës
Periudha më problematike për personat që kanë probleme me rrugët e frymëmarrjes, veçanërisht të sëmurët me bronkit akut dhe kronik, është dimri. Në këtë periudhë i ftohti dhe luhatjet e theksuara të temperaturave ndikojnë në imunitetin e organizmit dhe krijojë terren për prekjen nga infeksionet e rrugëve të frymëmarrjes, që më pas gjenerojnë në bronkit. Personat e prekur nga bronkiti duhet të ndjekin disa rregulla të thjeshta, por që mund t’i ndihmojnë në eliminimin e komplikacioneve. Rekomandohet të mos pini duhan, sepse është ndër faktorët kryesorë ndikues për shfaqjen e këtyre problemeve. Në të njëjtën kohë këshillohet mosekspozimi në ambientet e ftohta, apo në publik dhe të shmangen agjentët irritues të sistemit të frymëmarrjes si tymi pasiv, pluhurat dhe ndotja e ambientit.
Spërkatës hunde kundër të gjitha viruseve të gripit
Një lloj vaksimi i ri përmes spërkatjes së hundës do të mbrojë ndaj të gjitha llojeve të mundshme të viruseve të gripit – dhe me këtë do t’u shmanget zhvillimit të vaksinave të përshtatura ndaj varianteve të veçanta të këtij virusi të cilat deri tani kanë gllabëruar shumë kohë. Shkencëtarët e Universitetit Gent në Belgjikë kanë zbuluar një procedim të ri, i cili do ta mbronte njeriun tërë jetës nga viruset e gripit – edhe nga gripi i shpendëve, kur ky do të kaptonte te njerëzit. Vaksina e virologjistëve belgjianë vepron ndaj një proteine, e cila është e njëjtë në të gjitha viruset e gripave dhe që nuk ndryshon. Kjo shpjegon efektin e përgjithshëm dhe të gjithëjetshëm. Sot për sot duhet të zhvillohet kundër virusit të gripit çdo vit një vaksinë e re, pasi që proteinat të cilat janë vënë në pikëshënjestër tani ndryshohen. Pas rreth pesë vjetësh vaksina duhet të jetë zhvilluar dhe sprovuar aq sa të nisë prodhimi i saj. Bashkimi Evropian përkrah këtë projekt me 1,2 milionë euro.
Kohëzgjatja dhe trajtimi i gripit
Simptomat e gripit dhe të ftohjes mund të shfaqen në çdo kohë dhe zakonisht zgjasin nga dy deri në katërmbëdhjetë ditë. Ndryshe nga kjo situatë simptomat e alergjisë sezonale shfaqen në të njëjtat periudha çdo vit dhe mund të zgjasin për muaj të tërë. Trajtimi i të ftohurit apo gripit mund të kërkojë regjim, përkujdesje dhe trajtim mjekësor, po ashtu edhe vaksinime në periudha epidemish. Për të ndikuar në parandalimin e sëmundjeve gripale dhe ftohjes, është e nevojshme të lani shpesh dhe plotësisht duart tuaja dhe fytyrën për të shmangur viruset. Po ashtu, shmangni dhe kontaktet me persona të sëmurë. Ndërsa për të parandaluar alergjinë duhet vetëm të shmangni kontaktin me zonat dhe territoret ku gjenden alergjenët, që ju mund t’i keni identifikuar si të tillë. Por gjithsesi, mënyra me e saktë për ta kuptuar nëse ju keni alergji apo gjendje gripale, mbetet për t’iu drejtuar mjekut, i cili përcakton diagnozën përkatëse, trajtimin e duhur dhe këshillat që duhen ndjekur për trajtimin e sëmundjes në çdo rast.
Grupmoshat më të prekura nga gripi
Gripi është një sëmundje ngjitëse e shkaktuar nga virusi i familjes orthomyxoviridae. Është një sëmundje sezonale dhe shkakton dëmin më të madh midis të moshuarve dhe fëmijëve. Si epidemi e gripit ose grip i rëndë merret kur 10-20% e popullsisë së një regjioni janë të infektuar. Bartësit më aktivë dhe njëherazi kryesorë të infektimit janë fëmijët. Shkaktarë të epidemisë dhe pandemisë janë viruset epidemikë të grupit A dhe rrallë herë të grupit B. Këto viruse janë në gjendje të ndërrojnë gjatë kohës molekulat antigjene të sipërfaqes: Hemaglutin (H) dhe Neuraminidase (N) dhe më këtë gjatë një ri-infektimi depërtojnë sistemin e imunitetit të njeriut. Njeriu duhet të kontaktojë menjëherë shërbimin mjekësor kur përveç se ka kollë e ka edhe të vështirë për të marrë frymë.
Gripi
Gripi është një virozë pra një sëmundje shkaktari i të cilit është një virus me emrin influenza. Zakonisht shkakton infeksion të rrugëve të frymëmarrjes. Kontakti i afërt me të sëmurin është rruga më e shpeshtë e transmetimit. Prandaj dhe si parandalim për gripin këshillohet larja e duarve pasi jo vetë të folurit afër me të sëmurin por dhe dhënia e dorës është një mënyrë e ngjitjes së kësaj sëmundjeje. Kush rrezikohet më tepër. Ata që jetojnë në vende ku grumbullohen shumë njerëz. P.sh fëmijët e çerdhes, nxënësit e fillores. Ata që e kanë sistemin imunitar të dobët: Fëmijët, të moshuarit, të sëmurët me zemër dhe tension, diabet, insufiçencë të veshkave dhe të mëlçisë, astmatikët dhe ata me broshit kronik etj. Si fillim nëse nuk ka ndonjë komplikacion nuk duhen përdorur antibiotikët pasi ata nuk kanë aspak ndikim tek viruset. Baza e kurës është një regjim shtrati dhe përdorim të vitaminës C bashkë me lëngje të bollshme. Mund të përdoren dhe ilaçet që njihen si antigripal. Në to ka paracetamol, ç’bllokues hundësh etj dhe hidhen në ujë të ngrohtë dhe përzihen.
Një vend të veçantë zë dhe vaksina si një mjet parandalues. Ajo bëhet gjatë vjeshtës (tetor-nëntor). Duhet bërë çdo vit.
Gripi i shpendëve, kërcënim serioz për njerëzit
Në një raport të Organizatës Botërore të Kujdesit ndaj Kafshëve dhe Organizatës Botërore të Ushqimit dhe Bujqësisë paralajmërohet se gripi i shpendëve mbetet një kërcënim serioz ndaj shëndetit të njerëzve dhe kafshëve në të gjithë botën dhe nuk ka për t’u shuar në të ardhmen. Në raport theksohet nevoja e zbulimit të sëmundjes në fazat e hershme dhe asgjësimit të shpendëve të infektuar. Qindra mijëra shpendë të infektuar janë vrarë. Në Azinë Juglindore gripi i shpendëve po përhapet me shpejtësi në gjithë rajonin. Tani ka shqetësime mes zyrtarëve të shëndetësisë se ky virus mund të shndërrohet në një lloj gripi që mund të transmetohet mes njerëzve dhe që shkencëtarët nuk kanë mjetet për ta luftuar.
Doktoreshë Julie Gerberding, drejtore e Qendrës amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, thotë: “Kur virusi i gripit të shpendëve u kthye në një lloj gripi në vitin 1918 që shkaktoi një epidemi globale, nuk ndodhi menjëherë. Një gjë e tillë ndodh pak nga pak, në fillim me epidemi lokale dhe virusi zhvillohet dhe transmetohet pastaj më efektivisht nga një person në tjetrin. Për këtë arsye është e rëndësishme që të kemi një rezervë me 2 milionë doza vaksine H-5 dhe aftësinë për ta prodhuar atë më me shpejtësi. Prandaj është e rëndësishme që të kemi një rezervë ilaçesh antivirale që të mund t’i çojmë atje ku mund të ketë nevojë urgjente”.
Epidemia e vitit 1918, e njohur edhe si gripi spanjoll, shkaktoi vdekjen e 20 deri në 40 milionë njerëzve në gjithë botën. Deri tani sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë ka pasur 42 të vdekur nga gripi i shpendëve, të gjithë në vendet aziatike. Dr. Gerberding tha se do të duhet një përpjekje globale për të eliminuar përhapjen e gripit të shpendëve. “Do të ishte e vështirë për çdo vend, që ta përballojë i vetëm një gjë të tillë. Por së bashku, ne kemi një rrjet të jashtëzakonshëm mundësish dhe këtë duhet ta zhvillojmë më tej”. Dr. Gerberding theksoi se ishte pikërisht ky rrjet organizatash shëndetësore që realizoi kufizimin e SARS-it, sëmundjen me simptoma të pneumonisë që goditi Azinë vitin e kaluar, duke shkaktuar vdekjen e 800 vetëve.
Gripi
Gripi është ngjitës ose transmetues. Mjafton vetëm një teshtitje që virusi të kalojë nga një njeri tek tjetri. Kur pacienti fillon të ndjejë simptomat e gripit ai ka kohë që ka filluar të bëhet përhapës i këtij virusi. Kur personi ndjehet i sëmurë, do të thotë se në gojën dhe hundën e tij ekzistojnë grimca të mjaftueshme virusi dhe sapo ai teshtin ose kollitet, rreth 100 mijë grimca të virusit të gripit dalin nga goja ose nga hundët dhe hyjnë në ajrin rrethues në kërkim të viktimës tjetër.
Përhapja e gripit
Dhe sipas disa shkencëtarëve, vetëm thithja e 10 grimcave të tilla mund ta bëjnë personin të ndjehet i sëmurë. Sa më të vogla të jenë këto grimca aq më lehtë thithen nga organizmi nëpërmjet frymëmarrjes. Grimcat më të mëdha të virusit të gripit zënë vend në sipërfaqe dhe marrja e gripit nëpërmjet grimcave të tilla është më i vështirë, vetëm në se personi i prek ato me dorë dhe dora e palarë bie në kontakt me gojën ose hundën. Megjithatë, virusi i gripit mund të mbijetojë në sipërfaqe deri në 48 orë. Kur gripi fillon, virusi i tij përhapet dhe është vështirë të ndalet. Shumë kompani farmaceutike nuk e prodhojnë vaksinën, për shkak se çdo dimër virusi i gripit ndryshon, kështu që dozat e papërdorura duhen hedhur. Në vitin 2003, një virus gripi hyri në Shtetet e Bashkuara nëpërmjet aeroplanit. Arsyeja ishte se ventilatori për ajrosjen e aeroplanit gjatë fluturimit ishte prishur duke bërë që një person i vetëm me grip të infektonte afro 75 për qind të udhëtarëve në aeroplan.
Kolla nga ftohja
Kur njeriu është i ftohur dhe nuk ndjehet mirë ka shpesh kollë. Mund të jetë bezdisëse por kolla është një pjesë e mbrojtjes trupore. Duke u kollitur njeriu heq qafe atë që ngacmon rrugët e frymëmarrjes. Kur ngacmohen cipat jargëzore në bronke, njeriut i shkaktohet kolla e thatë. Pas njëfarë kohe mund të krijohet ndonjëherë më tepër këlbazë në rrugët e frymëmarrjes dhe kolla e thatë mund të kthehet në kollë me këlbazë. Këlbaza e nxjerrë mund të jetë e verdhë apo e gjelbër dhe është zakonisht një pasojë e natyrshme e viruseve të zakonshme që shkaktojnë ftohjen. Kjo nuk do të thotë se kemi marrë një infeksion bakterial.
Rrugët e frymëmarrjes
Kolla mund të vazhdojë edhe pak kohë pas ftohjes pasi që cipat jargëzore janë akoma të ndjeshme, por në rastet më të shumta largohet pas dy deri katër javësh.
Lëngjet mund ta zbusin
Lëngjet e nxehta apo të ftohta si ujë me mjaltë apo çaj japin një efekt lehtësues në fyt dhe në rrugët e frymëmarrjes kështu që kolla zbutet. Edhe këlbaza hollohet dhe bëhet e lehtë për ta nxjerrë jashtë përmes kollitjes. Mund të ndjehesh më mirë kur koka rri pak lart gjatë gjumit prandaj pse të mos te vendosësh disa jastëkë shtesë në atë anë të shtratit ku do të jetë koka. Gjithashtu mund të duket mirë kur dhoma është pak e freskët. Nëse ke një gotë ujë gati, disa gllënjka ujë mund të lehtësonin kollën nëse kollitesh gjatë natës. Shumë njerëzve që janë ftohur u bllokohen hundët prej sekrecioneve gjatë natës. Meqenëse në këtë rast njeriu merr frymë përmes gojës dhe i thahen rrugët e frymëmarrjes, atëherë kollitet më tepër. Pika lëngu që përdoret për hapjen e hundëve, të përdora për disa net, mund të lehtësojnë më të keqen.
Duhani ndikon negativisht
Tuhatja ngacmon rrugët e frymëmarrjes dhe e keqëson kollën si dhe e bën atë të zgjasë më tepër. Njeriu duhet më mirë të mos qëndrojë aty ku të tjerët pinë duhan. Nëse njeriu ka temperaturë të lartë të trupit në lidhje me të ftohurën, do të ishte mirë të qëndronte në shtëpi derisa temperatura të ketë zbritur. Nëse njeriu ka kollë me këlbazë atëherë është e rëndësishme që këlbaza të nxirret jashtë me kollë në mënyrë që të çlirohen bronket. Ka ilaçe që zbusin kollën, por këto nuk duhet të përdoren në rastin e kollës me këlbazë pasi që atëherë njeriu do të kollitej më pak dhe nuk do ta nxirrte jashtë këlbazën. Nga ana tjetër njeriu mund të provojë të përdorë ilaçe që zbusin kollën kur ka kollë të thatë bezdisëse. Në Suedi mund të merren pa recetë, në barnatore, ilaçe që përmbajnë noskapinë si Noskapin ose Nipaxon. Në rastin e kollës me këlbazë të trashë mund të provohen ilaçe kolle këlbazëholluese si Bisolvon, Bromhexin, Quilla Simplex dhe Resyl S.
Nevoja për të kontaktuar shërbimin mjekësor
Është e zakonshme që kolla të zgjasë për një kohë të gjatë, por që njeriu ndjehet mirë në përgjithësi. Nëse ajo nuk është përmirësuar pas dy deri tre javësh dhe njeriu ndjehet i pafuqishëm dhe i sëmurë atëherë duhet kontaktuar shërbimi mjekësor. Njeriu duhet të kontaktojë menjëherë shërbimin mjekësor kur përveç se ka kollë e ka edhe të vështirë për të marrë frymë. E njëjta gjë vlen edhe nëse njeriut i dhemb kraharori apo kurrizi kur merr frymë thellë, ose kur ky nis të kollitë jashtë gjak. Nëse njeriu ka kollë dhe temperaturë të lartë, por temperatura nuk ka zbritur pas katër deri pesë ditësh, edhe në këtë rast duhet kontaktuar shërbimi mjekësor. Shërbimi mjekësor duhet kontaktuar edhe për rastet kur një fëmijë nën 1 vjeç ka kollë që të mek apo një fëmijë nën 2 vjeç ka kollë bezdisëse. Fëmijëve nën dy vjeç nuk është mirë t’u jepen ilaçe, pa u këshilluar me këshillimoren e fëmijëve.
Nevoja e vaksinimit
Hulumtuesit në SHBA shqyrtuan të dhënat shëndetësore të personave që ishin shtruar në spitale midis viteve 1979-2001. Gjatë studimit u vu re se rastet e gripit kanë ardhur duke u shtuar dhe se periudha e gjendjes gripale është bërë më e gjatë, nga 8 javë në 12 javë. Gjatë periudhës së lartpërmendur rreth 200 mijë veta ishin shtruar në spital si pasojë e gripit dhe personat 85 vjeç e sipër kishin më të ngjarë të shtroheshin në spital se sa personat në moshë më të re. Në fakt në rrezik më të madh janë 50-vjeçarët që kanë një sistem të dobët imunitar ose që vuajnë nga sëmundje të ndryshme kronike. Po ashtu në rrezik janë edhe fëmijët deri në 5 vjeç. Këta fëmijë qëndruan në spitale për një periudhë më të shkurtër kohe, mesatarisht 3 deri 4 ditë, ndërkohë që personat më të moshuar qëndruan të shtruar në spital si pasojë e gripit nga 7 deri në 8 ditë. Këto të dhëna duket se theksojnë edhe më shumë nevojën e vaksinimit kundër gripit, ndërsa periudha e dimrit afron.
Gripi
Gripi është një sëmundje ngjitëse e shkaktuar nga virusi i familjes orthomyxoviridae. Është një sëmundje sezonale dhe shkakton dëmin më të madh midis të moshuarve dhe fëmijëve. Si epidemi e gripit ose grip i rëndë merret kur 10-20% e popullsisë së një regjioni janë të infektuar. Bartësit më aktivë dhe njëherazi kryesor të infektimit janë fëmijët. Shkaktarë të epidemisë dhe pandemisë janë viruset epidemik të grupit A dhe rrallë herë të grupit B. Këta virus janë në gjendje të ndërrojnë gjatë kohës molekulat antigjene të sipërfaqes: Hemaglutin (H) dhe Neuraminidase (N) dhe më këtë gjatë një ri-infektimi depërtojnë sistemin e imunitetit të njeriut. Për këtë shkak në vitin 1948, Organizata Botërore e Shëndetësisë ka krijuar një rrjetë prej 110 laboratorëve, në të cilët punohet për lokalizimin, identifikimin dhe përcjelljen e krijimit të varianteve të reja të viruseve. Në bazë të rezultateve të këtij rrjeti, organizata parashikon rrjedhat e zhvillimit të varianteve, për të cilat i informon shtetet anëtare.
Pandemitë e shekullit XX janë emërtuar nga vendi, nga i cili rrjedhin:
1918 – 1920 “Gripi spanjoll” ka lënë pas vete 20 – 50 milionë të vdekur.
1957 – 1958 “Gripi aziatik” ka lënë pas vete diku 1 milionë të vdekur.
1968 – 1969 “Gripi i Hongkongut” ka lënë pas vete diku 1 milionë të vdekur.
Pandemia edhe më tutje në kohën e tashme është një rrezik i vërtet për shëndetin në mbarë rruzullin tokësor. Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, përhapja e një epidemie të gripit paraqet një ndër rreziqet më të mëdha duke llogaritur sistemet e mbingarkuara shëndetësore në shumë vende të botës.
Si parandalohet gripi te të gjitha moshat
Temperatura e ulët dhe ndryshimi i shpeshtë i motit, kanë bërë që gjatë stinës së ftohtë të rritët ndjeshëm numri i të prekurve nga virusi i gripit. Por cilat janë simptomat e para të gripit dhe moshat më të prekura. Padyshim që janë fëmijët dhe pleqtë më të rrezikuarit nga kjo sëmundje, pasi janë me imunitet më të dobët se mosha mesatarë e njerëzve.
Simptomat
Virusi i gripit dallohet nga sëmundjet e tjera, pasi simptomat janë specifikë. Simptomat e para të gripit janë temperaturat e larta, dhimbje të muskujve, të kyçeve, kollë të fortë dhe të thatë. Por, në disa raste, gripi mund të ketë dhe shenja të tjera dalluese, siç është rasti ku një person ka dhimbje barku. Kjo është një nga rastet e veçanta të shfaqjes së virusit. Po kështu, një person i prekur nga gripi, mund të ketë shfaqje të disa shenjave apo pullave në lëkurë, si dhe mund të ndjejë dobësi fizikë.
Kurimi në kushtet e shtëpisë
Por, për ta kuruar në kushtet e shtëpisë duhet që në shfaqjen e simptomave të para të merret tableta antigrip, të pihen shumë lëngje të pasura me vitaminë C. Është e domosdoshme që trupi të fuqizohet nëpërmjet vitaminës C. Mjekët rekomandojnë që në këto raste nuk duhet që të konsumohen çajrja, por preferohen lëngjet në temperaturë normale. Pasi çaji i nxehtë, ka veti që ta acarojë më tepër laringjitin e prekur nga virusi, me anë të nxehtësisë. Të prekurit nga virusi i gripit nuk duhet të përdorin antibiotikë pa rekomandimin e specialistit, duhet të vishën sa më lehtë dhe të konsumojnë sa më tepër supa.
Si shkaktohen infeksionet
Pjesa dërmuese e infeksioneve shkaktohet nga viruse dhe janë mesatarisht 200 të tillë që qarkullojnë në ajër, të cilët infektojnë dhe kur kalojnë, nuk lënë mbrojtje, imunitet. Kjo bën që këto të përsëriten çdo vit. Kështu, nëse në vërë ka shtim të rasteve me problemë të aparatit tretës që shoqërohen me diarre, në dimër ka shtim të rasteve të infeksioneve virusale. Por si mund ta dallojmë gripin nga rrufa? Nga ana klinike është e vështirë të përcaktohet qartë nëse kemi të bëjmë me grip apo virozë stinore, por ajo që e ndan janë përmasat e shtrirjes dhe analizat laboratorike. Për këto, duhet medoemos, që pacientët t’i drejtohen mjekut infeksionist, i cili do të japë rezultatet e sakta, në mënyrë që të mos ketë vend për interpretime të ndryshme. Shenjat e para të rrufës janë mungesa e gjallërisë së fëmijës. Pas disa orësh shfaqën shenjat e vërteta. Fëmija ka temperaturë që mund të shkojë deri në 39 gradë, ka skuqje sysh, kullim hundësh, dhimbje fyti, dhimbje veshi, humbje oreksi, dhimbje muskujsh, dobësi të përgjithshme dhe kollë. Në disa raste të tjera fëmija mund të këtë dhimbje të forta barku, gjë që shpesh ngatërron rrufën me problemë të aparatit tretës, shpesh kanë diarre dhe të vjella. Sa më i vogël të jetë fëmija, aq më të rënda janë shenjat sepse shkalla e imunitetit është e ulët dhe kundërpërgjigja e organizmit është më e ulët. Këto shenja qetësohen pas 3-4 ditësh, dhe pas një javë zbuten shenjat madhore. Mund të mbetet kolla, e cila zhduket gradualisht.
Këshilla për prindërit
Rrufa është një sëmundje simptomatike dhe si e tillë duhen trajtuar simptomat. Kështu, nëse fëmija ka temperaturë, i duhet dhënë paracetamol një herë në katër orë dhe jo më shumë se 10-15 miligramë për kilogramë peshë trupore. Nëse ka dhimbje veshi, i duhet dhënë paracetamol dhe kompresa të ngrohta të veshi. Për kollën rekomandohen avujt dhe çajra të ndryshme. Mjaft efikas është dhe qumështi me mjaltë apo sodë buke. Kështu, në një filxhan me qumësht të ngrohtë mund të hidhni një lugë mjaltë ose një majë luge sodë buke. Sigurisht fëmijës i duhen dhënë shumë lëngje, sidomos ujë. Për sa i përket ushqimit, i duhen dhënë supa me perime dhe shumë fruta.
Mënyra e ushqyerjes gjatë gripit
Mjekët tërheqin vëmendjen se për parandalimin e virozëve ndikon mënyra e ushqyerjes. Mënyra e ushqyerjes është shumë e rëndësishme për furnizimin e organizmit me energji dhe për pasojë edhe për të përballuar pa problem periudhën e ndërrimit të stinëve. Natyrisht, rekomandohet një regjim ushqimor i balancuar dhe i pasur me vitamina, kripëra mineralë dhe proteina, që ndërrimi i stinëve të përballohet pa problem. Duhet të jenë ushqime me shumë kalori, sepse në këtë mënyrë mund të përballohen më mirë ndryshimet klimaterikë. Mjaft e rëndësishme është që të shtohen vitaminat dhe magnezi që i falin energji organizmit. Ato ndihmojnë në forcimin e sistemit imunitar dhe për pasojë në parandalimin e mjaft sëmundjeve. Përsa u përket vitaminave, burimi më i mirë i tyre janë perimet dhe frutat e freskëta të stinës.
Dieta dimërore
Supa e ngrohtë me perime e shoqëruar me spec djegës, shumë mjaltë, kivi, kunguj dhe karota. Kjo është dieta që rekomandojnë mjekët popullorë kundër të ftohtit, e cila forcon imunitetin tuaj ndaj gripit. Për t’u ngrohur dhe ushqyer organizmin, duhet ta ndihmoni atë për të mbajtur një temperaturë konstante me kaloritë e nevojshme. Sugjerohet përdorimi i supave të ngrohta me bazë perimet. Mos harroni, përdorni sa më shumë perime dhe fruta të freskëta që përmbajnë vitaminat “A” dhe “C”, si portokallet, mandarinat, kivi, spinaqi, kungulli dhe karotat. Sigurisht, nuk duhet ta harroni as vitaminën E, e cila ndodhet me shumicë te produkte të tilla si gruri, bajamet, luledielli, arrat, patatet dhe lajthitë. Nëse ndiqni këshillat e dietës së mësipërme me asortimentet e sugjeruara, këtë dimër do të keni me pak shanse për t’u prekur nga gripi apo sëmundjet e tjera të stinës. Mjalti konsiderohet si një ndër produktet që barazohet me kura mjaft efikase. Nëse e shoqëroni atë me qumësht të ngrohtë, ndihmoni aparatin tretës dhe si rrjedhim trupi juaj do të marrë sasinë e nevojshme të vlerave ushqimore. Një nga perimet më të rëndësishme në një dietë është edhe karota, e cila në sajë të Betakarotenit që gjendet në të krijon antitrupa, të cilët krijojnë kushte mjaft pozitive për trupin tuaj në dimër.
Simptomat e Gripit
1-Temperaturë (tek të gjitha grupmoshat)
2-Diarre (kryesisht tek fëmijët)
3-Të vjella (tek të vegjlit)
4-Këputje (tek të gjitha grupmoshat)
5-Kollë e thatë (tek të gjitha grupmoshat)
6-Rrufë (tek të gjitha grupmoshat)
Këshillat
1-Pacientët të drejtohen te mjeku sapo t’u shfaqen simptomat e para.
2-Nuk duhet të përdorin antibiotikë apo anti-grip pa rekomandimin e specialistit.
3-Duhet të vishen sa më lehtë.
4-Të përdorin fruta dhe vitamina C.
5-Të përdorin sa më shumë lëngje dhe supa.
Gripi favorizon shfaqjen e shytave
Dobësimi i sistemit imunitar ndikon që organizmi të infektohet më lehtë nga viruset e shumta që qarkullojnë në këtë periudhë. Por si mund të parandalohet dhe kurohet kjo sëmundje? Gjatë stinës së dimrit mund të hasen më shpesh shytat. Parotiti ose shytat janë një sëmundje akute me prejardhje virale, që shfaqet gati gjatë gjithë vitit. Gjithsesi është vënë re dimri i vonë dhe fillimi i pranverës shënojnë dhe periudhën me numrin më të madh të rasteve. Shfaqja e sëmundjes favorizohet nga virozat dhe gjendjet gripale, që ulin mbrojtjen e sistemit imunitar dhe për pasojë preken më lehtë nga viruset që qarkullojnë në ajër. Një prej këtyre është virusi që shkakton parotitin, i cili i favorizuar nga virozat, shfaqet te personat e predispozuar.
Si shfaqet sëmundja?
Sëmundja mund të shfaqet e menjëhershme, që do të thotë se pacienti çohet në mëngjes me gjëndrat e pështymës të ënjtura ose mund të ndodhë që pas një gjendjeje të përgjithshme jo të mirë: dobësi, rrufë, etj., të shpërthejnë shenjat karakteristike të sëmundjes. Këto janë ënjtje dhe zmadhim i gjëndrave të pështymës, lëkura që mbulon gjëndrën është e kuqe dhe e tendosur, ënjtja e gjëndrës lëviz midis gishtave të pacientit ose të mjekut si diçka e ngrirë. Në shumicën e rasteve parotiti është i dyanshëm, kur fillon të ulet gjëndra e parë, enjtet ajo e anës tjetër. Temperatura arrin 38-39 gradë dhe rrallë 40. Ankesa të tjera janë dhimbja e kokës, mungesë oreksi, vështirësi gjatë përtypjes dhe në të folur. Infeksioni transmetohet nëpërmjet sekrecioneve të pështymës, kjo bën që sëmundja të përhapet lehtë. Personi i infektuar është ngjitës një javë para dhe dy javë pas shfaqjes së sëmundjes, gjithsesi duhet që personat që i rrinë pranë, qoftë familjarë apo të tjerë që kanë kontakte të vazhdueshme me të, të jenë të predispozuar të preken nga parotiti. Shytat janë një sëmundje që në përgjithësi trajtohet lehtë dhe mirë. Kjo është sëmundje që lë imunitet të përhershëm, që do të thotë se nëse kalohet një herë, nuk shfaqet më. Gjithsesi nëse kalohet në mosha të mëdha mund të shfaq ndërlikime, dhe te meshkujt mund të çojë deri në sterilitet. Kjo është arsyeja që te ky kontingjent, jepet antibiotikë për profilaksi. Por në përgjithësi kalohet lehtë dhe pa shumë probleme.
Si trajtohen shytat?
Për trajtimin e shytave, ashtu si dhe për disa sëmundje virale, nuk ka mjekim specifik. Trajtimi është simptomatik dhe trajtohen simptomat ose komplikacionet nëse shfaqen. Kështu përdoren antipiretik (qetësues të familjes së paracetamolit) apo dhe medikamnete antiiflamatorë. Rekomandohen ushqime të buta dhe të lëngëta, sepse pacienti shfaq probleme me gëlltitjen si pasojë e ënjtjes. Këshillohen fruta dhe perime të freskëta që forcojnë sistemin imunitar. Rekomandohen regjim shtrati dhe mbajtja e të sëmurit ngrohtë. Veshja e një shalli të ngrohtë, sepse të ngrohtat ndihmojnë në uljen e zonës së ënjtur.
Gripi dhe vaksina për ta luftuar
Kjo u rekomandohet të gjithëve, por në veçanti fëmijëve, të moshuarve dhe të sëmurët kronikë, pasi kanë sistem imunitar mjaft të dobët. Pavarësisht se ekziston mendimi se vaksinat mund të përmbajnë antikorpe të viruseve që kanë qenë më parë në qarkullim, mjekët rekomandojnë kryerjen e saj. Vetëm në këtë mënyrë mund të parandalohen komplikacionet. Por kur duhet bërë vaksina, çfarë efektesh ka dhe kur nuk rekomandohet kryerja e saj. Vaksinimet ndahen në dy kategori: të detyrueshme dhe të rekomanduara. Vaksina kundër gripit hyn në grupin e atyre të rekomandueshme. Gripi është një sëmundje që shkaktohet nga një virus, që në përgjithësi është i ndryshëm nga viti në vit dhe vaksinat janë të ndryshme. Megjithatë duhet kuptuar se vaksina arrin të mbrojë nga ndërlikimet që mund të shfaqen dhe të përballohet më lehtë gripi.
Efektet e vaksinës dhe ndërlikimet
Vaksina nuk shkakton ndërlikime te njerëzit e shëndoshë, përkundrazi vaksinimi mund të rekomandohet për personat që kanë sëmundje të rënda të zemrës, astmë kronike, sëmundje pulmonare, fibroza cistike, sëmundje reumatizmale. Rreziku më i madh për t’u sëmurur nga gripi janë muajt tetor-mars, muajt e ftohtë të vitit.
Vaksina është e përbërë nga 3 lloj virusesh. Mbrojtja nga gripi shfaqet 2-3 javë pas injektimit të saj. Mbrojtja fillon në fund të dhjetëditëshit të parë dhe e arrin maksimumin në fundin e muajit të parë e në vazhdim. Mjekësia ende nuk ka mjete efikase për të luftuar pjesën më të madhe të viruseve përveç vaksinave. Pa vaksinë, organizmi duhet të pësojë një sëmundje për të mundur të krijojë antikorpet e nevojshme specifike, që do ta mbronin atë nga një infeksioni i tillë në të ardhmen. Veçse duhet kuptuar se vaksina nuk e parandalon gripin. Në qoftë se sëmundja ka filluar para bërjes së vaksinës, ose në qoftë se gripi është shkaktuar nga ndonjë virus tjetër. Veçse nëse vaksinohen të gjithë: fëmijët dhe të rriturit, ne pengojmë qarkullimin e sëmundjes dhe mbrojmë ata persona, që për arsye të ndryshme nuk janë vaksinuar.
Kush duhet të kryejë vaksinën
Fëmijët dhe personat e riskuar e kanë shumë të nevojshme marrjen e vaksinës. Veçse para injektimit të vaksinës është e rëndësishme që të bisedohet me mjekun ose farmacistin, për t’u informuar në detaje. Por, ka persona, fëmijë ose të rritur që nuk duhet ta bëjnë këtë vaksinë. Ky është rasti i personave që janë alergjikë, ose shumë të ndjeshëm nga substanca aktive, ose nga përbërësit e saj, si veza e pulës, proteinat e saj, neomicina, farmaldehyde ose actaxinol. Gjithashtu nuk rekomandohet te personat me temperaturë të lartë ose infeksione akute, fëmijët me mangësi të rëndë të aparatit imunitar (si pasojë e një sëmundjeje, ose ata që marrin mjekim që ulin fuqitë e tyre mbrojtëse). Po ashtu te fëmijët dhe të rriturit që marrin mjekime të zgjatura me kortizonikë. Në qoftë se doza e parë jep reaksion, nuk duhet të merret asnjëherë dozë tjetër. Duhet të lajmërohet doktori në qoftë se pacienti merr cito statik, (antitumoral) ose bën radioterapi. Po ashtu gratë shtatzëna ose nënat me fëmijë në gji, duhet të konsultohen patjetër me mjekun e familjes, përpara se të vaksinohen.
Përdorimi i vaksinës
Vaksina e gripit në vitin e parë aplikohet dy herë në interval 1-mujor, ndërsa për vitet e tjera aplikohet një dozë e vetme çdo vit. Nëse një epidemi ka shpërthyer, vaksinimi nuk garanton që personat të mos preken nga gripi. Në pjesën më të madhe të rasteve periudha e inkubacionit të sëmundjes është më e shkurtër se sa koha që i duhet një vaksine për të mbrojtur organizmin ndaj saj. Të rriturit dhe fëmijët deri në 36 muaj marrin një dozë prej 0.5 ml. Fëmijët nga 6 muaj-35 muaj marrin një dozë 0.25 ml. Nëse fëmija ose i rrituri vaksinohet për herë të parë, doza e dytë merret pas 4 javësh. Vaksina injektohet në muskulin e krahut, thellë nën lëkurë.
Efektet e padëshiruara të vaksinës
Rastet e infeksioneve të rënda nga vaksina janë shumë të rralla, shumë më të rralla se ndërlikimet e rënda nga sëmundja. Po kështu është e domosdoshme të dihet se, nëse vaksinojmë një fëmijë të vetme e mbrojmë nga rreziqet e infeksionit dhe njëkohësisht e ballafaqojnë atë me një rrezik shumë të vogël të ndonjë pasoje post-vaksinale. Ndër efektet anësore mund të radhisim: dhimbje koke, djersitje, dhimbje muskulore, atralgji (dhimbje e kyçeve), temperaturë, dobësi, reaksione lokale: skuqje, dhimbje, fortësim përreth vendit ku aplikohet vaksina. Këto efekte shfaqen zakonisht 1-2 ditë pas injektimit të vaksinës. Tepër rrallë mund të shkaktohen reaksione alergjike në lëkurë në pjesën e trungut, ose të gjithë trupin, urtikarie, prurit. Më të rralla janë dhe konvulsionet e shoqëruara me temperaturë, çrregullime neurologjike etj.
Përse duhet të vaksinohemi?
Vaksina është një preparat i aftë të nxisë prodhimin e mbrojtjes së organizmit ndaj baktereve apo viruseve përgjegjës për shkaktimin e një sëmundjeje. Kur vaksinohemi, në organizëm “ndizet” një mekanizëm i mbrojtjes specifike. Kur virusi sulmon organizmin, menjëherë sistemi imunitar fillon punë për të kundërshtuar aksionin e tyre, mëson dhe njeh agjentin kërcënues, ose siç quhen ndryshe ushtarët mbrojtës të organizmit.
Si bëhet vaksina?
Ka doza të ndryshme për fëmijët dhe të rriturit. Kështu për fëmijët nga 6 deri 35 muaj duhet të bëhet 0.25 ml. Ndërsa nga fëmijët 35 muajsh dhe të rriturit doza e vaksinës duhet të jetë 0.5 ml. Mënyra e injektimit është intramuskulare ose subkutane e thellë. Nëse nuk jeni të bindur në efikasitetin e dozës së parë, mund të bëhet një përsëritje e dozës, pas 4 javësh nga vaksina e parë. Ajo duhet të mbahet në frigorifer në temperaturë 2-8 gradë celsius, dhe në asnjë mënyrë në akull sepse shkatërrohet.
Ndër efektet anësore mund të radhisim:
– Dhimbje koke.
– Dhimbje muskujsh.
– Ethe.
– Djersitje.
– Reaksione lokale në vendin e infektimit.
– Ka dhe reaksione shumë të rralla të lidhura me dëmtimet nervore.
Tiranaobserver
Per”Alba – Dansk” Shkodrani
Leave a Reply