Është fjala për blerimin, për pyjet, lëndinat, pemët, bimët, gjethet. Nganjëherë sot këto më duket të largëta, të huaja, si të humbura në histori e mbamendje. 50 vjet diktaturë ne i vramë pemët, i bëmë dru zjarri e dërrasa ndërtimi, e hëngrëm gjelbërimin. Këta 30 vjet të tjerë edhe më keq, një masakër… Kur shoh këtë gjelbërim këtu në Burgonjë të Francës, në një katund diku, më hipin nervat përse ne e vramë gjethen, drurin, pyllin, livadhin?! Sigurisht, këtu ku po shëtis është një fshat si mijëra fshatra në Francë, por ama këtu sheh shumë pemë; jo ato që natyra i mbjell dhe i rimbjell vetë, por shumë syresh të mbjella nga dora e njeriut, në rresht a si në platancione, kuadrate-kuadrate. Nuk dua të përhumbem më tutje lidhur me raportin e qytetit me blerimin dhe njeriut me pemën. Po sjell më poshtë një përsiatje timen, jo fort të gjatë…
•
Kur njeriu arrin ta modelojë mirë “mishin” e pemës, “mishin” e ujit dhe mishin e tij duke i ruajtur njëkohësisht të tria, edhe drurët, edhe ujin, edhe veten, jo duke i mpakur e shkatërruar, atëherë po, ky është pikërisht pushteti i arsyes ndaj natyrës, kurimi i saj. Rrjedhimisht kjo e kthen natyrën në burim jete, mirëqenie, lumturi. Dhe mbushe mushkërinë me ajër, me oksigjen, o mik! Kështu njeriu mbetet në paqe me natyrën. Por e keqja ishte se në Shqipërinë tonë njeriu e ka vrarë dhe po e vret ende edhe sot natyrën. Nuk jam një “mjek” i bimëve, që ia ndjej vuajtjen dhe e shëron atë, por ama nuk jam një çoban me thikë në dorë, sikur të pres kokë bagëtish, ashtu siç ishin sharruar pemët nga motosharrat e tregut grabitqar: pisha, ahe, bredha, lisa. Imazhin e trashëguar të një Shqipërie me “lisat e lartë” sipas Naim Frashërit, që “kur oshëtinin, frikë të madhe udhëtarit në zemër i shtinin”, regjimi komunist e prishi; ca më keq e pridhëtë sitmit, që i qethën malet, pyjet dhe lanë pas djerrina, tarraca. Kjo u ndje shumë sidomos fill pas vitit 1991, kur teksa kaloje kufirin dhe shkoje në Greqi, Maqedoni a Kosovë, toka andej ishte e mbushur me pyje, ndërsa këndej, nga dheu ynë, dukej si një kokë e qethur prej qerosi: shkretëtirë.
Pas vitit 1990 njerëzit e varfër e plot zhele iu sulën pyjeve të mbetura ende në këmbë, i prenë pa mëshirë, i shitën xhaba në tregun e lëndës drusore, i gjithi informal, që lulëzonte e zhvaste ngado. Dëmi ishte i jashtëzakonshëm. Toka krejt rënkonte nga kjo “orgji” njerëzish të dalë nga zinxhirët e ligjit. Më kujtohet Puka me pyjet e saj. Më kujtohen pyjet e Kaçinarit, Munellës, Kryeziut, Qafës së Malit. Kisha jetuar andej disa vite. Trungjet në vitet ’90, kur u bë kërdia, dergjeshin me mijëra në tokë, të kalbura nga shirat dhe zjarret e qëllimta, për të fshehur kthetrat e krimit. Kurorat e mrekullueshme të liqeneve të Lurës ishin qethur pa mëshirë nga kjo idiotësi njerëzish të verbër, armiq të vetvetes, mendjeshkurtër, mjeranë e budallenjë; ishin qethur nga tregtarët e pamëshirshëm që perëndi kishin veçse paratë, sa dhe nga fshatarët e mjerë, të cilët nuk shikonin përtej hundës së tyre dhe kafshatës së bukës. Tmerr… Për këtë masakër kishte bërë një film dokumentar tronditës Xhemal Mato, regjisor i njohur i TVSH, duke i shoqëruar pamjet e pyjeve të prerë dhe mijëra trungjeve të dergjura pjerrinave, me këngën e famshme të Michael Jachson-it për masakrën njerëzore ndaj natyrës.
Gjaku i “gjelbër” derdhej kudo tokës. Kjo brengë na ka trishtuar aq shumë! Këta zhabulanë, stërnipër të Kainit që vodhën ç’mundën në dheun e tyre dhe ia mbathën më pas udhëve të botës me paratë e grabitura, e shfarosën gjelbërimin. Bima është jetë. Bima është ajër. Dhe pak aventurë, sigurisht. Pak art. Imazh. Ngjyrë…
Tek shëtis këtyre anëve të Burgonjës i përhumbur dhe i këndellur prej gjelbërimit, do doja një hop ta merrja zërin e gjithë njerëzve që e duan pyllin dhe blerimin, ajrin, oksigjenin e gjethes së pemës, dhe të akuzoja gjithë këtë skotë të pamëshirshme njerëzish, jo thjesht të pushtetit dhe biznesit, por të gjithë ne, pse jo, abuzuesit; ne që jemi fajtorë të kësaj kasapane. “Ka ardhur koha miq, – do t’u thoshja unë, – që 2000 derrat e zinj të mitit biblik, futur në ashtin e qyteteve tona, të vetë natyrës të mbërthyer në kryq prej demonëve të parasë, të ligës, mjerimit dhe paditurisë, gjithë këta “derra të zinj”, le t’i nxjerrim jashtë vendit, jashtë vetes. T’i shporrim! E ndjej se shpirti i bimëve, shpirti i natyrës është fort i lodhur. Ajo po vdes në heshtjen e vet tragjike. Këta “derra” na kanë mllefosur”.
Po si t’ia bëjmë?
Nisma për të mbjellë pemë është fisnike, jo thjesht simbolike. Është emergjente që ta kurojmë natyrën e shkatërruar. Për këtë duhen para. Ejani t’i gremisim si fillim nga shkëmbinjtë drejt e në humnerë “derrat e zinj”, që ende gërryejnë me noçkat e tyre të hajnive e korrupsionit, dhe na plagosin malet, na shëmtojne fushat me ndërtime kuturu, kodrat, livadhet, qytetet! Sado e vonuar, e Drejta jonë, më në fund, duhet të trokasë fort në veshët e shurdhuar. Dhe t’ju bërtasë: “Ej, hajdutë, erdha unë! Dilni nga strofkat tuaja, ju minj, ju buburreca, ju rrëmihës dhe zjarrëvënës të pyjeve! Gjithë skota juaj politike hileqare, gjithë taborret tuaja të zvetënuara, grindavece dhe hajdute, të gjithë ju, që nga zyrat e qelqta të kryeqytetit dhe gjer te katundari që pret dru pa leje si hajduti dhe i shet qyteteve, edhe ju të tjerët, ndyranët e qyteteve tona kudo, ju shtrembsa, ju të pafytyrë e të pangopur, ka ardhur koha e Gjyqit të Madh, jo atij të shën Pjetrit, jo! Por e gjyqit të kësaj toke, atij të së drejtës së shkelur e të përgjakur…”
•
E dija se gjithë ky shfrim mërie s’qe veçse një hiç, “poezi”, patetikë romantikësh të sëmurë e qaramanë, njësoj si germat e librave. Iknin, fluturojnë, harrohen. Në fakt, vetë ne si popull nuk jemi të denjë për natyrën. Po ta donim, nuk e masakronim kështu siç e kemi katandisur. Një politikan i njohur mburrej ne fushatat elektorale e tërcëllonte: “Kush prek një votë, i pritet një dorë!” Ok, dua t’i them unë këtij politikani, por, kot po të pyes, a e kthen dot ti ndryshe sloganin tend nga ai për të marrë vota, domethënë pushtet, në një slogan më të thjeshtë, por që është më njerëzor, më shumë një mesazh qytetar sesa politik? Pra: “Kush prek një pemë, i pritet dora!” Shkon apo nuk shkon kështu?! Mos do na qeshin të tjerët me këtë slogan, zoti politikan? E kush e pret këtë dorë sot për një pemë e për ca bar?! Eh, vetë ne jemi bërë për të qeshur, vetë ne e kemi shkretimin brenda kokave tona; kemi shkatërrimin e habitatit ku marrim frymë, jo blerimin, lulëzimin e tij.
•
Bimët nuk ia hipin në shpinë njëra-tjetrës, siç kanë bërë godinat e shumta ngritur në qytetet tona, bythë më bythë e kurriz më kurriz. Triumfi i betonit skërmitet gjithkund mbi blerimin. Natyra është epike në vetminë e saj dhe poetike brenda shumësisë (pyllit, shkurrnajës, lulnajës, pemishtes, barit, myshkut). Një shëtitje mes pemëve ta jep më bukur, më lehtë e më thellë domethënien e kësaj ç’po them. Ja, kështu si pemët duhet të ishin edhe godinat, me pak territor përreth, me pak mëvehtësi, me pak kopësht e gjelbërim, me pak frymë e poezi. A gjeni pak hapësirë të blertë sot ju që t’i shpëtoni pluhurit, smogut, marramendjes, zhurmës? Bah! Njeriu pa vetminë është thjesht një kope, një lukuni. Pa poezinë është thjesht një gur. Por pa gjelbërim ai është një shkretan. A nuk po bëhemi shkretanë edhe ne? Apo na bëjnë të tjerët? Njeriu bëhet njeri kur i ikën kopesë për të qenë me veten dhe për veten.
Kështu më duket teksa po shëtis këtyre pyjeve këndej tutje nga Franca. Më mjafton vetvetja. Edhe poezia nis dhe mbaron po tek vetvetja. Jo geto, por qytet, këtë duan njerëzit. Pak gjelbërim! Është një klithmë e çdo shqiptari që jeton qyteteve të “qethura” sot. Njerëzit i bashkohen komunitetit për të funksionuar si celulë, familje a bashkësi diku në një pallat, ku jetojnë së toku. Pse këtë ligj zanafillor të bimës dhe njeriut, këtë paqe me vetveten ca përbindsha e kanë shkelur kaq keq, duke na e prishur jetën. A ka për t’i hyrë vallë gjemb nën këmbë kësaj race?
Bimët janë miqësore, nuk kanë ego, po filozofoja me veten unë, i kredhur në gjelbërim. Janë paqësore. Bimët ngopen me ajrin dhe shiun si pjesë e tokës. Janë të bekuara, pritëse, miqësore. Edhe kafshët njësoj janë. Dhe njeriut i mungon kafsha. I mungon natyra. Kur sheh diku lopë, dhi, rosa, pata, sorkadhe, dele e plot të tjera, siç unë pash e kuvendova sot këtyre anëve me të tillat, mendja na rreket asaj paqeje që veç bimët dhe kafshët e japin, ca më shumë kur sipër teje ka dhe një diell pranvere, që të këndell. Ah, i paskesha harruar pemët e njëhershme të fëmijërisë, kafshët! I kisha harrur “fijet e barit”. Ju m’i shkelët me këmbë “Fijet e barit” të Wall Witman-it! – doja t’i thoja dikujt unë. Po kujt?! Të pangopurve! E ku dini ata se ç’janë “Fijet e barit” dhe një Wall Witman. Ju dini vetëm të gërmoni e kafshoni dheun, të prisni pemët, ta shkelni barin. Ju nuk e dini se sa e bukur, sa e vërtetë dhe sa e bekuar është një pemë, ky pyll ku po shëtis. Ku ta gjejmë në Shqipërizën tonë të shkelur nga thundrakët? Ja që njeriu ka nevojë shumë për to. Asnjë ilaç nuk e qetëson sesa blerimi, fëshfërima e fletëve, jeshillëku i barit të njomë të pranverës. Zot, çfarë estetike që kanë të gjitha së bashku, çfarë paqeje i japin njeriut të ngratë?! Pse nuk ju kuptojnë, pse nuk ju duan dhe pse ju vrasin pemë e pyje?! Ah, ç’po ia fusja kot katundit! Idiot, mblidhe veten, i fola vetes unë. Vërtet, aty as ajri s’më dëgjonte. As patat, as rosat, as lopët që më shihnin të habitura e sikur më thoshnin: “Ej, zotni, me ne po flet ti apo me veten!” Dëgjoja veç hapat e mi tek shkelnin butë-butë atij bari e atij pylli, ashtu i vetmuar, në paqen time gati parajsore. Fundja isha i shkrirë me natyrën dhe zërat e saj. Pas kaq e kaq vitesh…
Burimi/Facebook
Leave a Reply