Aty nga viti 1999 kërkoi takim me mua një zonjë e moshuar amerikane. Ishte Joan Fultz Kontos, bija e Harry Trevlin Fultz, drejtorit të Shkollën Teknike të Shqipërisë nga viti 1922-1933. E prita me shumë dashuri dhe e ftova të ulej. Mosha kish bërë punën e vet, por çdo rrudhë në fytyrën e saj rrezatonte vetëm fisnikëri.
Pasi u prezantua, nxorri librin “Red cross, black eagle” (Kryqi i kuq, shqiponja e zezë) botuar në vitin 1981, dhe më tha se ishte një dhuratë për mua. Ishte një libër i shkruar prej saj, ku përshkruhej kontributi i atit të saj për shkollën teknike amerikane në Shqipëri. Zonja Kontos më shpjegoi për Fondacionit Shqiptaro-Amerikan “Harry Fulltz”, i themeluar prej saj më 1992 në Washington. Në dokumentin kryesor të fondacionit shkruhet:
“ Objekti kryesor i Fondacionit është rivendosja e traditës së shkollës teknike të Tiranës e cila në vitet 20-30 arriti standarte të larta arsimimi në Shqipëri, nën drejtimin e drejtorit Amerikan Harry Fultz, duke synuar zhvillimin tek studentët te cilësive te ushqyera nga Harry Fultz dhe në menyrë te veçantë te vlerave te vetmbeshtetjes, përgjegjësisë, shërbimit për të tjerët, të observimit të analizës ekzakte, me qellim per të rritur aftësite për të ndihmuar vetveten, per t’i shërbyer atdheut të tyre dhe për të kuptuar e përmiresuar botën në të cilën jetojmë.”
Ëndërra e babait të saj për Shkollën Teknike nuk ishte shuar prej gati 60 vitesh. Tani ishte radha e saj të lidhte hallkat e këputura nga koha dhe t’i jepte përsëri jetë kësaj shkolle.
Historia e kësaj shkolle është me të vërtet mbreslënëse. Tri vite pas mbarimit të Luftës së Parë Botërore dhe pikërisht në vitin 1921, Kryqi i Kuq Amerikan kish vendosur hapjen e një shkolle profesionale në Tiranë. Ideatori i zellshëm i këtij projekti ishte amerikani Xhon Krol. Një vit më von, drejtimi i shkollës ju besua birit të një fermeri amerikan, djaloshit 34 vjeçar H. Fulltz, i diplomuar në artet mekanike të Universitetit të Çikagos.
Nëse në vitin e saj të parë shkolla regjistroi vetëm 32 nxënës, në vitin shkollor 1932-1933 regjistroi 500 të tillë. Vërtet Shkolla Teknike ishte shkollë profesionale, por për Shqipërinë e atyre viteve ajo pati vlerën e një unuversiteti. Harri Fulltzit, që nuk i mungonin kostumet dhe kravatat, më shumë e shikoje mes nxëënsve me kominoshe e vegla pune në dorë.
Ai dhe ekipi i tij u bënë jo vetëm pionierët e arsimin profesional në Shqipëri, por edhe modeli i shpirtit dhe prakticitetit ameriakn për ndryshimin e gjithë shoqërisë. Ata dëshmuan se nuk ishin vetëm burimte finacciare të rëndësishme, por dija për t’i përdorur ato në shërbim të vendit.
Ata nuk ndërtuan vetëm godina dhe bënë një shkollë, por sollën përvojë për ngritjen e bibliotekave shkollore, treguan se toka mund të prodhojë më shumë, se llampa e vajgurit mund të zëvendësohet me dritë elektrike, se gropat e rrugëve me ujë mund të mbushen edhe nga vet komuniteti, se nxënësit jo vetëm që duhet të marrin dije teorike, por edhe të përveshin mëngët duke mos ju trëmbur punës, të studiojnë e të argëtohen dhe të bëhen pionierë të emancipimit shoqëror. Gazeta e tyre “Laboremus”, u bë transmentuesja e gjithë kësaj veprimtarie intensive.
Misioni i Harry Fulltz përfundoi në vitin 1933 kur reforma e Minsitrit të Arsimit të asaj kohe, Marash Ivanaj, shtetëzoi gjithë shkollat private të huaja në Shqipëri. Pas 11 vitesh, personeli amerikan, e bashkë me ta edhe Harri Fultz, u larguan nga Shqipëria. Porosia që u la nxënësve të vet para se të largohej ishte: “Përpiqu ta bësh vendin tënd të denjë për të jetuar në të!”.
Nëse ky ekip nuk do ishte larguar nga Shqipëria dhe përvoja amerikane do kishte vazhduar pa u ndërprerë nga konjukturat politike të shtetit shqiptar, sot do të kishim një pasuri të jashtëzakonshe. Ndoshta kjo shkollë do kish arritur deri në Universitetin e parë Politeknik të Shqipërisë.
Shkolla e shtetëzuar, tashmë me emrin Instituti Teknik, vazhdoi të funksiononte, por përvoja e saj amerikane filloi të dobësohej. Në janar të vitit 1947, ajo ndryshoi përsëri emrin për të humbur gjurmët e Harry Fultzit dhe u quajt Politeknikumi “7 Nëntori”. E megjithatë, përvoja dhe fryma që la pas H. Fultzi nuk u harruan dhe as u shuan, ndaj politeknikumi vazhdoi si shkolla më elitare dhe mburrja e arsimit profesional në Shqipëri.
Në vitet 1990, kur Shqipëria preu shiritin e ndryshimeve demokratike, ëndërra e fjetur 60 vjeçare e bijës së H. Fulltz, Zonjës J. F. Kontos u rizgjua. Ajo ishte e vendosur që Shkolla Teknike e drejtuar prej babait të saj të rikthehej në identitet. Ky ishte edhe qëllimi i vizitës në takimin me mua si ministrinë e arsimi.
Pa u menduar sa e vështirë do ishte, i premtova asaj se shkolla Harry Fulltz do ringrihej përsëri në Shqipëri. Nuk e di nëse më besoi, por e pash që fytyra e saj mori pamje tjetër. Nuk hezitoi të më thoshte se në këtë zyrë kishte hyrë edhe më parë dhe kishte dëgjuar të njëjtën gjë, por asgjë nuk kish lëvizur.
Takimi nuk zgjati shumë. E përcolla zonjën e nderuar deri në koridorin e katit të parë. Para se të ndaheshim, i shpreha edhe njëherë mirënjohjen për misionin që kish marrë për rilidhjen e fijeve të këputura dhe vendosmërinë për përmbushjen e amanetit të babait të vet.
Takimi i asaj dite u kthye për mua dhe ekipin me të cilin punova në një detyrim më shumë se shpirtëror. Kisha premtuar dhe duhej t’i shkoja deri në fund zgjidhjes. Fillimisht menduam se do ishte e lehtë, por nuk e kishim imagjinuar sa nyje të ngatërruara ligjore do dilnin njëra pas tjetërs. Fatmirësisht në këtë nismë, mbështetja e Ambasadës Amerikane dhe veçanërisht e ambasadores Mariza Lino, ishte pa rezervë.
Ne duhet të zhbënim atë që kish bërë Ministri Ivanai në vitin 1933. Ai e shndërroi një shkollë private në shterërore, ndërsa në duhet të bënim ekzaktësisht të kundërtën. Për t‘i shkuar këtij projekti deri në fund nuk mjaftonte vetëm vullneti i Ministrisë së Arsimit, por i shumë minisitrive, qeverisë dhe në fund edhe vet parlamentit.
Mu desh të bëja një sërë takimesh me kolegët e mi ministra, që nga ai i financave e deri te ai i drejtësisë. Të gjithë ishin dakord por e shikonin të pamundur nga ana ligjore. Shteti shqiptar nuk mund të falte godina për subjekte private.
Atëhere kur dukej sikur ishin shteruar mundësitë, kërkonim një alternativë tjetër edhe pse dukej e pamundur. Ftova shumë ministra në një konsultë të përbashkët dhe u kërkova të gjenim zgjidhje edhe përtej vështirësive ligjore. Përfundimi ishte i njëjtë, nuk mund të shkelnim ligjin.
Atëhere kur njeriu mendon se ka dështuar, mesa duket makineria e truri punon edhe më mirë. Më në fund gjetëm një zgjidhje që na u duk më e arsyeshme. Fondacioni shqiptro-amerikan Harry Fultz duhej rregjistruar edhe në Shqipëri.
Në vitin 2000 fondacioni u bë realitet edhe ne morëm frymë lirisht. Në marrëveshjen me të, pala shqiptare do të vinte në dispozicion truallin dhe godinat e ish Politeknikumit “7 Nëntori”, ndërsa pala amerikane financime, kurrikula, bazë materiale e gjithçka tjetër që lidhej me funksionimin e shkollës. Kjo zgjidhje tejkalonte çdo pengesë ligjore. Për një kohë të shkurtër përfunduam gjitha procedurat ligjore për të mbritur deri në Kuvendin e Shqipërisë.
Edhe pse ishin zgjidhur të gjitha gjërat, pati kundërshti nga disa deputet mendjembyllur, të cilët insistuan se shteti shqiptar nuk mund të bënte dhuratë godina shtetërore për subjekte private, qofshin ato edhe amerikane. Pas gjithë asaj përpjekjeje, qoftë edhe personale, u ndjeva keq me ta. Prisja të merrja lëvdata që arritëm të jetsonim një përvojë të shkëlqyer që koha na i kish humbur rrugës.
Më kujtohet që njerit prej tyre ju drojtova pak ashpër. Mes të tjerash i thash se godinat që kishim vënë në dipsozicion, ishin dhe mbeten këtu në Shqipëri. Amerikanët nuk kanë për t’i ngarkuar në shpinë dhe ti çojnë përtej oqeanit. Aty do të mësojnë fëmijët tanë me të njëtën frymë që solli amerikani Harry Fultz para 100 viteve, atëherev kur Shqipëria ishte e gjunjëzuar nga padija.
Vjen një kohë që mbresat e kujtimet kthehet në histori. E rëndësishme ishte që Shkolla Teknike “H. Fultz”, pas gati 60 viteve, u bë sërish realitet. Realitet u bë gjithashtu edhe premtimi që i dhamë Zonjës Joana Fultz Kontos, kur vizitoi ministrinë tonë.
Ps: Dy personalitetet me lule ne duar jane Aleksandër Xhuvani (majtas) dhe Harry Fultz (djathtas)
Burimi/Facebook
Leave a Reply